W Niemczech domy przysłupowe są dopieszczane. Czesi i Polacy w większości je niszczą - mówią eksperci

KONIK - remontowany dom przysłupowy w Gródku nad Nysą (źródło: Liberecký deník)

Domów przysłupowych w Hrádku nad Nisou dawniej było wiele.
- W 1897 roku spadł na miasteczko cios. Przyszła wielka powódź. Sto sześćdziesiąt domów musiano zburzyć, a niestety większość z nich była przysłupowa. Stanowiły typową architekturę czesko-górnołużycko-śląskiego pogranicza - mówi Vít Štrupl, dyrektor Brány Trojzemí o.p.s.
Hrádek teraz ratuje jeden z nielicznych domów przysłupowych, które się w mieście uchowały.

- Dom przy ulicy Żytawskiej 215, który w Hrádku jest znany jako "Koník" (od nazwiska ostatniego właściciela) jest zaniedbany. W kwietniu 2008 r. miasto Hrádek nad Nisou wzięło udział w licytacji, w której pozyskało obiekt za 550 tys. koron czeskich - dodaje Vít Štrupl.

Aktualnie udało się uzyskać dotację na remont "Koníka" w wysokości 900 tys. koron.
- Przed kilkoma dniami rozpoczął się pierwszy etap rekonstrukcji. Miasto ze swego budżetu przyznało na tę budowę 750 tys. koron. W pierwszej kolejności zapewnimy bezpieczeństwo konstrukcji domu, remont dachu i przebudowanych w przeszłości elementów konstrukcji ryglowej. Równocześnie przygotowujemy projekt drugiego etapu, w którym chcielibyśmy dokończyć całą rekonstrukcję i przywrócić domowi pierwotny wygląd - powiedział starosta Hrádka nad Nisou, Josef Horinka.

KONIK - remontowany dom przysłupowy w Gródku nad Nysą (fot. Vít Štrupl)

Dom przysłupowy powstał z połączenia słowiańskiej konstrukcji zrębowej i średnioniemieckiego domu ryglowego. Wykorzystuje zalety obu metod budowlanych. Zrębowa izba, gdzie się paliło w piecu trzymała ciepło, tymczasem szachulcowa część nie była ogrzewana i służyła jako sypialnie i do celów gospodarskich. Przysłupy oplatające izbę tworzyły tzw. stół ciesielski na którym opierała się konstrukcja. Przenosiła ona obciążenie dachu, a kiedy dom miał piętro (-a), również i jego, aż do podstawy. Dzięki temu zrębowa izba umieszczona wewnątrz stołu ciesielskiego stała na fundamencie "sama sobie" i była odporna na zburzenie.

- Dziś już tylko szczegóły w postaci podstaw kolumn i liczne rzeźbienia w belkach świadczą o pierwotnym wyglądzie parteru domu. Zrębowa część parteru jest obudowana cegłami. Przy remoncie będą, na ile to tylko możliwe, zachowane pierwotne konstrukcje, profile, spojenia ciesielskie i konstrukcyjne detale - wylicza Štrupl.
Po rekonstrukcji "Koník" stanie się miejscem wystawowym prezentującym domy przysłupowe. Posłuży także jako przykład dla właścicieli takich historycznie cennych obiektów, którzy również planują remonty.

Dawniej domy przysłupowe służyły biednym komornikom i chałupnikom, tkaczom chałupniczym, zagrodnikom, zamożnym gospodarzom, a także jako plebanie. Spotykane są również bogate faktorie tkackie, a nawet budynki publiczne.

Przekład z oryginału Romany Proškovej Hrádek zachraňuje podstávkový dům - A. Lipin.