Kahleberg

Kahlebeg. Pocztówka promująca Bad Oppelsdorf (arch. A. Lipin)

"Łysa Góra" to niemiecka nazwa wierzchołka. Trudno ustalić którego dokładnie. Bowiem z masywu, po górnołużyckiej stronie, z północno-zachodniego skłonu Lysego vrchu, nieznacznie się wybija wierzchołek osiągający wysokość ok. 576 m n.p.m. Współcześnie podawane są oficjalnie dwie inne: 612 i 616 m n.p.m. Nie dotyczą zatem tej kulminacji. Odnoszą się do różnych punktów (ale nie będących wierzchołkami!) na stokach Lysego vrchu po polskiej stronie granicy. Moje amatorsko wykonane pomiary urządzeniem GPS wykazały, że najwyższym punktem Lysego vrchu na ternie Rzeczpospolitej Polski, oddalonym od szczytu ok. 300 metrów, jest miejsce na granicy państwowej, na wysokości 621 m n.p.m.
Górnołużycki, północno-zachodni szczyt na starych mapach jest oznaczany jako Kahleberg ("Łysa Góra"). Dziś nazwę Granicznego Wierchu, przypisywaną całej górze (Lysemu vrchowi również), należy raczej odnosić do tej niższej kulminacji, wyniesionej na 576 m n.p.m. Taką też wysokość podają niemieckie źródła sprzed 1945 r. dla Kahleberg.

Zachowane nieliczne dokumenty wskazują na to, że najstarsze notowane miano góry to Hoh Wald ("Wysoki Las"), później Hohenwald - tak jak osada na nim położona. Dopiero po 1945 r. i zasiedleniu Pn. Czech przez ludność czeską, górę nazwano Lysý vrch. Co było dosłownym tłumaczeniem niemieckiej nazwy północnego wierzchołka - Kahleberg. Od kiedy zaś nazywano tak górę? J.T.D Rösler w swej kronice Reichenau z 1823 r. wspomina, że "niedaleko Gückelsberg [Guślarza - przyp. AL] wznosi się Kahleberg, zakupiona już w 1375 r. przez Radę Miejską Żytawy". Z dostępnych dziś archiwaliów - XIX-wiecznych map, rycin i fotografii wynika, że oba wierzchołki od strony północnej były porośnięte bujnym lasem. Wytrzebiony był tylko południowo-wschodni skłon po czeskiej stronie, jako że leżała na nim wieś Hohenwald.

Graniczny Wierch

Słupki graniczne na Granicznym wierchu pamiętają czasy Republiki Weimarskiej i I Rep. Czechosłowackiej (fot. A. Lipin)

Może dlatego też Polacy nadając górze nazwę, nie posłużyli się żadną z wersji: ani pierwotną - "Wysoki Las", ani wtórną "Łysa Góra". Wyróżnili cechę antropogeniczną, którą góra nosi od 1635 r. Od tego bowiem czasu dzieli ją granica państwowa, dawniej tylko krajowa, pomiędzy Górnymi Łużycami a Czechami. Została ustalona w trakcie wojny trzydziestoletniej, kiedy Górne Łużyce zostały odebrane Koronie Czeskiej przez saskich Wettynów. W 2 poł. XIX w. bez zmiany przebiegu w tym rejonie, stała się granicą między Cesarstwem Niemieckim a Austro-Węgrami, a później między Republiką Czechosłowacką a Rzeszą Niemiecką. Ostatecznie rozdzieliła Góry Izerskie pomiędzy Republikę Czeską a Rzeczpospolitą Polską.
Słupki graniczne wyznaczające granicę w terenie, zostały ustawione w latach 20. XX stulecia. Po nastaniu Państwa Polskiego na Górnych Łużycach wykutą w granicie literę D przekuto na P. W latach 90. przeszły kolejną zmianę. Po obu stronach przemalowano je - nowe P i C zastąpiły dawne D/P i splecione CS (symbolizujące Czechosłowację).

Graniczny Wierch po polskiej stronie rzeczywiście nie zasługuje dziś na miano łysej góry. Owszem, wskutek wiatrołomów i wykarczowania, w drugiej połowie XX w. na północno-zachodnich stokach wierzchołka 576, na wysokości ok. 520-550 m n.p.m., powstała polanka. Jednak od lat systematycznie zarasta modrzewiami. Traci więc wszelkie walory widokowe jakie miała jeszcze 20 lat temu. To powoduje, że zbocze jest niestety coraz gorszym punktem widokowym na Bogatynię i Górne Łużyce. A w dobrą pogodę widoki stąd sięgają po Görlitz, stożek wulkaniczny Landeskrone, a nawet Lubań i przedpole Sudetów.
Poniżej, na wysokości ok. 460 m n.p.m., w latach 70. XX w. wybudowano ażurową wieżę telekomunikacyjną dla przekaźnika TV. Dziś to ważny węzeł łącznościowy w rejonie Bogatyni. Niestety jak większość tego typu instalacji jest niedostępny dla turystów.

Kahlebeg i Markersdorf widziane ze wzgórza Steinberg (tzw. Obserwator) nad Bogatynią (arch. A. Lipin)

Na starych mapach z zaznaczoną Kahleberg można wyczytać tajemniczą dziś nazwę Mefs Hübel / Meshübel. Przypisana do bocznego ramienia, odchodzącego od masywu na północ, w stronę bogatyńskich Markocic. Na tej właśnie grzędzie stoi wieża telekomunikacyjna. Wokół górnołużyckiego wierzchołka jeszcze dwa punkty wyróżniali niskopienni górale izerscy: Beim Stückknecht i Steinerne Lehde ("Kamienny Nieużytek"). Złomisko skalne nie jest zbyt wyraźne. Aczkolwiek stok, przez który przebiega wschodnia granica Bogatyni (zarazem państwowa PL-CZ), pokryty jest granitowymi głazami, z których niejeden wychynął z traw i jagodzin.
Całą górę po górnołużyckiej stronie od dawna oplatała przebogata sieć dróg. Niektóre z nich nosiły nawet własne nazwy, wiele mówiące o ich funkcjach: Viehweg ("Bydlęca Droga"), Langer Weg ("Długa Droga") - łączyła las na górze z wsią Lichtenberg (Jasna Góra). Tallweg ("Dolinna Droga") przecinała głęboką dolinę Schladebach (Przepiórki, Jasnego potoku). W niższych partiach z Lichtenberg wiodła jedna z odnóg Diebs Steig czyli "Złodziejska Ścieżka". Tak jak przez sąsiednią Gickelsberg, również przez Kahleberg przebiegały szmuglerskie szlaki.

Na szczyt podwójnej góry nie prowadzi żaden szlak turystyczny. Najwygodniej na Lysý vrch dostać się od strony czeskiej.
Autem możemy dojechać niemal pod sam wierzchołek. Z drogi nr 13 Frýdlant → Liberec, we wsi Albrechtice należy skręcić do dawnego przysiółka Vysoký. Po ok. 1,5 km osiągamy rozwidlenie dróg. Kto ma bardziej odporne auto na wyboje może wjechać na szczytową kopułę drogą, która niedawno została wysadzona drzewami. Możemy też pozostawić auto przy asfaltowej drodze do Górnego Witkowa i przejść aleją ok. 300 m w górę.
Cały wierzchołek jest terenem prywatnym i wstęp jest zakazany. Z uwagi na stojące elektrownie wiatrowe właściciel ostrzega przed ryzykiem urazu. Na górze niestety musimy zatrzymać się przy ruinach wiatraka-gospody. Z tego miejsca nie zobaczymy Górnych Łużyc, a jedynie południową panoramę w kierunku Liberca.
To spora strata dla turystów. Gdyby z dawnej gospody ocalała choć wieża widokowa - walory turystyczne Lysego vrchu z pewnością byłyby większe.

Stara aleja wiodąca na wierzchołek Lysego vrchu. Zamknięta. Teren prywatny (fot. A. Lipin)

Ruina wiatraka i wieże telekomunikacyjne na wierzchołku Lysego vrchu (fot. A. Lipin)

Ambitnym turystom górskim polecam wędrówkę w kierunku Lysego vrchu szlakiem turystycznym. Z Heřmanic (sąsiadujących z bogatyńskimi Markocicami) do Vysokego prowadzi znakowany na niebiesko szlak Frýdlant → Chrastava. Pod wierzchołkiem krzyżuje się ze szlakiem zielonym, łączącym Hrádek nad Nisou (Gródek nad Nysą) z rozdrożem Bílá Kuchyně pod Olivetską horą.

Po polskiej stronie góry ścieżki leśne do komfortowych nie należą.
Jeśli wybierzemy się na pieszą wycieczkę z Bogatyni, od strony północnej najwygodniej na Graniczny Wierch i Lysý vrch iść ul. Leśną w Markocicach. Później kierujemy się drogą przez las aż do wspomnianej wieży telekomunikacyjnej i dalej w górę, aż do granicy państwowej. Wzdłuż niej dojdziemy do narożnego słupka granicznego skąd najłatwiej dotrzeć do ruin wiatraka na Lysým vrchu.
Po drodze, niekiedy będziemy mogli podziwiać widoki na Górne Łużyce. W tym kierunku najbardziej widokową jest droga graniczna. Zwłaszcza po załamaniu się jej linii na południe, ku Markocicom.

Elektrownie wiatrowe na Lysým vrchu są powodem zakazu wstępu na wierzchołek (fot. A. Lipin)

Wędrując wspomnianym już czeskim szlakiem zielonym możemy odwiedzić pozostałe ciekawe miejsca okolicy. Na zachodzie: Horní Vítkov, górę Výhledy / Guślarz, z punktem widokowym i dalej zamek Grabštejn.
Idąc na wschód dojdziemy do Špičaka, a dalej do Střzovego vrchu. Stoki obu gór są terenami źródliskowymi dla Oleški (Miedzianki płynącej przez Bogatynię). W lesie, niekiedy tuż przy drodze, ukrytych jest wiele bunkrów. To tzw. řopíki - przeciwpiechotne fortyfikacje "czeskiej linii Maginota". Obiegową nazwę wzięły od skrótu ŘOP - Ředitelství opevňovacích prací (Dyrektoriat robót fortyfikacyjnych).
Wierzchołek Střzovego vrchu otaczają skalne urwiska, pośród których znajduje się Skalní hrad - rzekome gniazdo zbójców (Husytów?). Roztacza się stąd przepiękna panorama polskiego i czeskiego Pogórza Izerskiego.
Wytrawniejszych turystów górskich namawiam na przejście całego Oldřychovskýeho hřebena - górującej nad Frýdlantem formacji Gór Izerskich z wieloma ciekawymi skałkami i pięknymi widokami.

Na uboczu

Lysý vrch i Graniczny Wierch po 1945 r. popadły w zapomnienie. Bez magnesu jakim dawniej była gospoda i wieża widokowa Zücklera, bez znakowanego dojścia (zwłaszcza z polskiej strony), góra jest atrakcyjna tylko dla grzybiarzy i myśliwych. Za niska i zbyt ciepła na ośrodek narciarski, odległa od istniejących systemów tras rowerowych, niewiele oferuje kapryśnym turystom. Nawet przemytnicy zniknęli dziesiątki lat temu.
Lecz może za kilkadziesiąt lat, kiedy w wielkiej pokopalnianej dziurze bogatyńskiej powstanie ogromne jezioro, nasi potomkowie odkryją na nowo w "Łysej Górze" atrakcję turystyczną? Będą z niej startowały paralotnie i inne statki powietrzne, oferujące wczasowiczom loty widokowe. A może na północno-wschodnim stoku powstanie skocznia narciarska?

Północna panorama najdalej na zachód wysuniętej części Gór Izerskich: Kančí vrch, Lysý vrch, Výchledy, Srnčí vrch. Widok z Bogatyni (fot. A. Lipin)

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: