Pomnik historii Protržená přehrada od 100 lat przestrzega przed ludzką pychą

Przerwana zapora na Białej Desnie jest pomnikiem historii (źródło m. Desná)

W tym roku, 18 września, upłynie 100 lat od katastrofy na Białej Desnej, spowodowanej przerwaniem nowej wówczas zapory wodnej na Białej Desnie. Dla 67 osób oznaczała utratę tego, co najcenniejsze... Dla tych, którzy przeżyli – tragedia przyniosła ogromne cierpienie i kłopoty, a dla prosperującego wówczas miasteczka – fatalną klęskę. Katastrofa, najstraszniejsza w swym rodzaju ówczesnej Europy, ciążyła na inżynierii hydrotechnicznej przez kolejne dziesięciolecia.
Przerwana zapora stanowi unikat w skali europejskiej – jest jedyną w Europie sypaną tamą, która pękła z przyczyn technicznych. Swoją pierwotną funkcję pełniła zaledwie przez 10 miesięcy, a zbiornik nawet nie zdążył się wypełnić (w czasie katastrofy wypełniony był mniej więcej w 3/4). Od 100 lat stanowi cel turystycznych wycieczek.

Zapora i Desná po katastrofie 18 września 1916 r. (archiwum m. Desná)

Z inicjatywy Jaroslava Zemana, senatora Parlamentu Republiki Czeskiej i burmistrza gminy Albrechtice v Jizerských horách, w 2013 roku opracowano projekt pn. Odnowa zabytku kultury "Przerwana Zapora na Białej Desnej", którego celem jest wsparcie ruchu turystycznego. Do inicjatywy tej dołączyły władze miasta Desnej. Ponadto otrzymała ona wsparcie całego Mikroregionu Tanvaldsko (związku gmin ziemi tanvaldzkiej). W realizacji uczestniczyły także Lasy Państwowe, spółka Dorzecze Łaby oraz Park Krajobrazowy Góry Izerskie. Celem projektu było usunięcie samosiejek z przerwanej zapory, aby ukazać niepowtarzalny ogólny widok na pozostałości dawnej zapory. Oprócz tego wzmocniono kamienne części, zainstalowano tablice informacyjne, zbudowano nowe bezpieczne kładki przez Białą Desną oraz wiatę turystyczną w miejscu, w którym dawniej stało schronisko Krömerova bouda. Wytyczono ścieżki biegnące po tamie i ścieżkę edukacyjną. Prowadzi ona z miejscowości Desná do przerwanej zapory.

Podczas prac konserwacyjnych oczyszczono teren, wyznaczono ścieżki, przerzucono kładki nad rzeczką i zbudowano schron turystyczny w miejscu dawnego schroniska (fot. D. Nývltová)

W centrum miasta zainstalowano małą drewnianą dzwonnicę, wykonaną w ramach odbywającego się w Desnej pleneru rzeźbiarskiego. Oznaczono na niej poziom, do jakiego sięgała woda w czasie katastrofy oraz panel informujący o ścieżce edukacyjnej. Na trasie umieszczone są tablice informacyjne zawierające opisy w czterech językach (czeskim, niemieckim, polskim i angielskim). Ścieżka edukacyjna prowadzi z centrum Desnej po głównej drodze do głazu z płytą pamiątkową w Desnej I, za przedszkolem na Malą Stranę, potem wraca do drogi, przed pętlą autobusową kierując się w stronę dawnej stacji uzdatniania wody. Dalej wiedzie pod prąd rzeki, aż do przerwanej zapory.

Dzwonnica w Desnie - oby nigdy nie musiała wzywać mieszkańców do ucieczki przed żadnym kataklizmem (fot. D. Nývltová)

Pierwsza tablica informacyjna stoi w centrum miasta na początku ścieżki edukacyjnej. Zawiera opisy i zdjęcia pokazujące tragedię, jaka miała miejsce na Białej Desnej przed stu laty. Druga tablica znajduje się za przedszkolem – umieszczone są na niej historyczne zdjęcia budynków, wykonane tuż po tragedii i uzupełnione opisami. Trzecia tablica informacyjna, stoi za mostem (przed wejściem z powrotem na drogę) i w formie dokumentacji fotograficznej z krótkim opisem, przedstawia kaskady na Białej Desnej. Czwarta tablica zainstalowana jest na pętli autobusowej i opowiada o kolejnej atrakcji łączącej Desną z Albrechticami – Maryjnych schodach (czes. Mariánské schody). W dalszej części trasy (między dawną stacją uzdatniania wody i przerwaną zaporą) przygotowane są 3 miejsca wypoczynkowe, gdzie można podziwiać widok na dzikie koryto rzeki. Dzięki interaktywnym tablicom edukacyjnym Lasów Państwowych RCz, lubianych zwłaszcza przez dzieci, można sprawdzić swoją wiedzę nt. miejscowej flory i fauny.
Zaś na terenie obiektu zapory spółka wodna Dorzecze Łaby (czes. Povodí Labe) przygotowała edukacyjną ścieżkę techniczna.

Nowe tablice na ścieżce edukacyjnej (fot. D. Nývltová)

Program odnowy tego zabytku kultury i jego bliskiego otoczenia wpisuje się w wieloletni program rozwoju turystyki w Mikroregionie Tanvaldsko i rozwoju turystyki kraju libereckiego. Głównym celem przyświecającym realizatorom było uatrakcyjnienie Desny oraz zwiększenie zainteresowania turystów tą częścią Gór Izerskich. W niedzielę, 18 września 2016 roku na terenie przerwanej zapory odbędzie się uroczystość upamiętniająca nieszczęśliwe wydarzenie sprzed wieku. Będzie jednocześnie okazją do otwarcia obiektu jako ważnej atrakcji turystycznej. Częścią uroczystości będzie msza za zmarłych, poświęcenie pomnika ofiar oraz program kulturalny. Przerwana zapora ma stanowić smutne memento, ale jej obiekt ma się też przekształcić w atrakcyjne miejsce dla turystów – miejsce spotkań, wypoczynku i cichych wspomnień.

Setna rocznica przerwania zapory na Białej Desnie, 18 września 2016 r.

Rozkład jazdy darmowej komunikacji miejskiej w trakcie obchodów 100-lecia katastrofy deseńskiej zapory