Prawdziwych 10 świeczek na urodziny wirtualnej jubilatki

W Książnicy Karkonoskiej w Jeleniej Górze pod koniec września 2016 r. zorganizowano jubileuszowe spotkanie. Jubilatka obchodzi akurat 10 lat istnienia. Może to nie wiele, lecz w świecie, w którym funkcjonuje 10-latka, to niemal epoka. Co to za niezwykłość, dla której czas biegnie niemal z prędkością światłą? Jeleniogórska Biblioteka Cyfrowa.
Przybyłych do Książnicy gości przywitała Danuta Sawicz, dyrektorka Jeleniogórskiego Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej KSIĄŻNICA KARKONOSKA w Jeleniej Górze. Prezydent Jeleniej Góry, Marcin Zawiła opowiedział o początkach JBC. Przedstawił kilka mniej znanych faktów, w których jako jeden z twórców cyfrowej biblioteki uczestniczył. Zakończył prośbą aby posiadający odpowiednią wiedzę pomagali tworzyć dalej to dzieło.

Dyrektorka Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej, Danuta Sawicz (fot. K. Tęcza)

Nadszedł czas okolicznościowych referatów.
Pierwszy zaprezentowała Joanna Broniarczyk, która pracowała przy tworzeniu cyfrowego zbioru od samego początku. Przypomniała, że 15 września 2005 roku powołano Komisję Redakcyjną Słownika Biograficznego Ziemi Jeleniogórskiej. Jej przewodniczącym został Marcin Zawiła. Obrany wówczas cel obejmował utworzenie 25 biogramów. Dzisiaj jest ich kilka razy więcej.
JBC zaistniała w Internecie 26 czerwca 2006 roku. Do Federacji Bibliotek Cyfrowych przystąpiła 1 września 2006 r. Początkowo dostępnych było ok. 100 publikacji. Wówczas JBC była 12. biblioteką cyfrową w Polsce. Aktualnie cyfrowych bibliotek jest 114, a ogólnie dostępnych 97. Według ilości zbiorów jeleniogórska cyfrówka zajmuje 23. miejsce. Początkowo cyfroteką współpracowały Grodzka Biblioteka Publiczna i Biblioteka Pedagogiczna czy Muzeum Karkonoskie. Dzisiaj jest jest to już kilkadziesiąt placówek i instytucji. Wspólnym projektem biblioteki w Jeleniej Górze i we Wrocławiu Cyfrowy Dolny Śląsk.

Prezydent Jeleniej Góry – zasłużony dla powstania JBC – Marcin Zawiła (fot. K. Tęcza)

Przez minioną dekadę pozyskiwano finanse potrzebne na zakup odpowiedniego oprogramowania i sprzętu, wykorzystując fundusze i granty. Nie byłoby to jednak łatwe bez wsparcia magistratu jeleniogórskiego.
Václav Křiček z Krajskiej Biblioteki Naukowej w Libercu opowiedział jak tworzono biblioteki cyfrowe w Republice Czeskiej. Początki digitalizacji czeskich zbiorów drukowanych przypadły na 2 połowę lat 90. XX w. Przygotowywano wówczas mikrofilmy. Prace koordynują dwie instytucje: Biblioteka Morawska w Brnie i Biblioteka Narodowa w Pradze. Opracowano wspólny projekt, którego podstawowym celem jest digitalizacja zbiorów obu bibliotek. Cyfryzacja musi spełniać odpowiednie kryteria, by zbiory w różnych archiwach były standaryzowane.
Pierwszymi zdigitalizowanymi archiwaliami były publikacje niemieckojęzyczne dotyczące terenów czeskich. Opracowano 3670 publikacji zwartych i 39 czasopism. Czeska biblioteka cyfrowa testuje aktualnie wyszukiwarkę, dzięki której można będzie wyszukać znakomitą część zdigitalizowanych książek.

Uhonorowani dyplomami wspierający tworzenie JBC (fot. K. Tęcza, Anna Tęcza)

Reprezentant drugiego sąsiada, Matthias Wenzel przyznał, że digitalizacja prowadzona przez Górnołużyckiej Biblioteki Naukowej w Görlitz, którą reprezentował, to doświadczenie ledwie kilku ostatnich miesięcy. Ponieważ na zgromadzonych 140 tysięcy pozycji przypada 3,5 etatu – zaplecze informatyczne nie jest przygotowane do tak dużego zadania. Za rozsądne uznał tworzenie tylko centralnych katalogów, bez digitalizacji poszczególnych dokumentów. Stąd też w pierwszej kolejności rozpoczęto digitalizację książek adresowych.
W roku 2015 udostępniono duży program krajowy otwarty dla wszystkich, pod nadzorem biblioteki w Dreźnie. Od początku wybiera się dokumenty nieobciążone prawami autorskimi. Szybko okazało się, że z planowanych 3500 pozycji wiele zostało już zdigitalizowanych przez inne biblioteki. Zaszła zatem konieczność przeszukania cyfrosfery, sprawdzając czy ktoś już nie zrobił tego, czym chcą się zająć inni. Po przeszukaniu zasobów można było przystąpić do konkretnych prac. Aktualnie jest zdigitalizowanych 150 tysięcy zdjęć i około 1200 tytułów. W wyszukiwarkach można dowiedzieć się, w której bibliotece znajdują się dane pozycje w wersji papierowej. Gość z Górnych Łużyc na zakończenie zadał pytanie: jaka jest dzisiaj prawdziwa rola biblioteki?

Dorota Kacprzak z działu informacyjnego opowiedziała o zbiorach regionalnych Książnicy Karkonoskiej w zasobach Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie literaturą regionalną. Dlatego tworzone są kolekcje, w których znajdują się niemal wszystkie dziedziny życia. Niestety są to zbiory z nieuregulowanymi prawami autorskimi.
W bibliotece cyfrowej tworzy się kolekcje i podkolekcje. Każdy obiekt może znajdować się w jednym lub kilku katalogach. Często zachodzi konieczność nieudostępnienia konkretnych pozycji, jak np. map, które wykazują duże zniszczenie. Można je obejrzeć tylko w wersji cyfrowej. Niektóre obiekty, np. gazety, upublicznia się w wersji cyfrowej na mocy porozumienia z wydawcą, aż z dwuletnim opóźnieniem. Udostępnianie wcześniejsze takich materiałów możliwe jest na miejscu, bez pośrednictwa Internetu.

Jan Lerchert oraz Piotr Lewaszkiewicz zaprezentowali ciekawą zabawę polegającą na poszukiwaniu w zasobach bibliotecznych poszczególnych haseł. Szybko okazało się, że można je odnaleźć w różnych kolekcjach. To umożliwia przedstawienie zasobów w różnych wariantach. Może to być opis, zdjęcie lub film. Kiedy dodamy do tego wielojęzyczność biblioteki - aż 12 języków! – możliwości okazują się potężne.

Uhonorowani dyplomami wspierający tworzenie JBC (fot. K. Tęcza)

Niezwykle ciekawym okazał się wykład Tomasza Maleńczuka. Informatyk ma wielką wiedzę o doborze programów i sprzętu służącego do cyfrowej obróbki i prezentacji zasobów bibliotecznych. Doskonale się też orientuje jak częste są wymiany tych narzędzi, kiedy przestają być użyteczne. Przede wszystkim dotyczy to przechowywania danych. Cóż z tego, że producent poszczególnych nośników daje pół wieku gwarancji, jeśli po kilku latach nie mamy już odpowiedniego sprzętu pozwalającego na odczytanie przechowywanych zapisów.
Na razie biblioteka radzi sobie z tym problemem dobrze, ale co będzie w przyszłości?

Perspektywa Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej zależy nie tylko od możliwości finansowych, pozyskiwania odpowiedniego sprzętu, ale także od nas – twórców i odbiorców tworzonych zasobów.

Spotkanie w Książnicy zakończyła jej dyrektorka Danuta Sawicz, wręczając dyplomy pasjonatom, regionalistom i twórcom, którzy przyczynili się do powstawania poszczególnych kolekcji i ich rozrastania. Jak słusznie podkreśliła – bez ich pracy zbiory biblioteki cyfrowej nie byłyby tak bogate ani zasobne. To ich starania oraz dzielenie się swoją wiedzą i posiadanymi materiałami, umacnia wysoką pozycję JBC na tle całego kraju.
W święto 10-lecia powstania Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej wyróżnieni zostali: Zbigniew Adamski, Zbigniew Dygdałowicz, Zdzisław Gasz, Bohdan Ginter, Eugeniusz Gronostaj, Andrzej Idziak, Ullrich Junker, Emil Pyzik, Adam Solarz, Andrzej Szpak, Krzysztof Tęcza i Janusz Turakiewicz.