Wdzięczny, obfity w atrakcyjne obiekty cel wzroku amatorów obserwacji

Constellatio Virgo w XI-wiecznym dokumencie francuskim (źródło: Wikimedia)

Panna w mitologii

Z gwiazdozbiorem Panny jest łączonych wiele mitów. Jedni widzieli w niej Astreę, inni Demeter, Persefonę lub Erigone bądź Dike. Już w Babilonie była zwykle wyobrażana jako kobieta z kłosem pszenicy, a najjaśniejsza gwiazda Panny – Spica, do dziś zwana jest Kłosem. Podobnie Pannę widzieli Egipcjanie, Grecy i Rzymianie.

Demeter, bogini urodzaju, była córką Kronosa i Rei. Jej zaś córką z Zeusem była Persefona, porwana przez Hadesa. Demeter tak bardzo rozpaczała po zaginięciu dziecka, że rośliny zwiędły, a zwierzęta przestały rodzić. Zeus był przychylny związkowi Hadesa i Persefony, lecz widząc rozpacz jej matki nakazał bogowi świata zmarłych by oddał uprowadzoną. Persefona na wieść, że wróci do matki ogromnie się ucieszyła i zapomniała o ostrożności. Zjadła granat przyniesiony przez władcę podziemi i w ten sposób została zaślubiona Hadesowi. Choć Persefona opuściła podziemne królestwo, to raz w roku, na 3 miesiące musiała wracać do męża. Na ten czas przyroda usypiała, a budziła się dopiero, gdy Persefona wracała wiosną do świata żywych.

Gwiazdozbiór Panny

Gwiazdozbiór Panny (źródło: Stellarium)

Panna to jeden z największych gwiazdozbiorów na niebie. Pojawia się wraz z nadejściem wiosny. Znajdziemy w nim wiele galaktyk należących do supergromady Virgo o kształcie wrzeciona, rozciągającej się od południowych krańców Panny, przez Warkocz Bereniki i Psy Gończe, aż po Wielką Niedźwiedzicę. Droga Mleczna wraz z Grupą Lokalną i Galaktyką Andromedy oraz Galaktyką Trójkąta znajduje się na skraju tej supergromady, o centrum oddalonym około 60 mln lat świetnych.
W odległości 50 mln lat świetlnych od nas, leży galaktyka eliptyczna M87. To jedna z największych galaktyk we Wszechświecie. Na długoczasowych fotografiach M87 widać ogromny, rozciągający się na setki tysięcy lat świetlnych dżet materii wybiegający z centrum galaktyki. Wystrzeliwuje go supermasywna czarna dziura. Galaktyka M87 jest silnym radioźródłem i zaliczana jest do galaktyk aktywnych.

Szkic Gwiazdozbioru Panny (aut. Aleksander Cieśla)

Jedną z najchętniej obserwowanych przez miłośników astronomii galaktyk Panny jest Sombrero, oznaczona w katalogu Messiera jako M104. To galaktyka spiralna, którą widzimy niemal dokładnie w płaszczyźnie jej dysku. Już w średniej wielkości teleskopie zobaczymy pasmo pyłu przecinające ją na pół.

M104 (źródło: Stellarium)

Poza wymienionymi, w Pannie odnajdziemy jeszcze wiele jasnych galaktyk dostępnych wizualnie amatorskim sprzętem optycznym. Pod ciemnym niebem nawet większą lornetką powinniśmy odnaleźć kilkanaście najjaśniejszych z nich. W zasięgu dużych teleskopów znajdzie się nawet kilkadziesiąt galaktyk, a na fotografiach wykonanych w profesjonalnych obserwatoriach doliczono się ich ponad tysiąc (!). Pamiętajmy jednak, że są to obiekty raczej słabe, więc na obserwacje trzeba wybrać się pod ciemne niebo, z dala od świateł miejskich, np. do Izerskiego Parku Ciemnego Nieba. Lista obiektów z katalogu Messiera znajdujących się w Pannie jest imponująca. Są to wg kolejności w katalogu: M49, M58, M59, M60, M61, M84, M86, M87, M89, M90 i M104.

W połowie lat 60. XX wieku ormiański astrofizyk Beniamin Markarian zaobserwował grupę galaktyk ułożonych wzdłuż zakrzywionej linii. Od nazwiska uczonego została nazwana Łańcuchem Markariana. Do obserwacji grupy potrzebny jest większy teleskop, choć pod bardzo ciemnym niebem można spróbować z instrumentem średniej wielkości. Badania spektroskopowe świadczą o tym, że większość galaktyk Łańcucha porusza się w sposób spójny, co świadczy iż są one związane grawitacyjnie.

Łańcuch Markariana sfotografowany w 2012 roku za pomocą aparatu canon 350D z obiektywem pentacon 4/200 (fot. Z. Tkaczyk)

W Pannie odnajdziemy jeszcze jeden ciekawy obiekt, a mianowicie 3C273. To najjaśniejszy widoczny z Ziemi i pierwszy odkryty kwazar. Obiekt o jasności 12-13 magnitudo wygląda jak zwykła gwiazda. Odległy od nas o około 2,6 mld lat świetlnych jest najdalszym obiektem widocznym za pomocą amatorskiego sprzętu optycznego.

Na słonecznym podwórku

Fazy Księżyca:

• pierwsza kwadra – 3 kwietnia
• pełnia – 11 kwietnia
• ostatnia kwadra – 19 kwietnia
• nów – 26 kwietnia

W pierwszych dniach kwietnia będą dogodne warunki do wieczornych obserwacji Merkurego. Planeta oddala się na niewielką odległość od Słońca i dlatego trudno ją zaobserwować na jasnym jeszcze niebie przez grube warstwy atmosfery. Merkury 1 kwietnia znajdzie się w największej odległości kątowej od Słońca wynoszącej niemal 20°. W fazie zbliżonej do Księżyca w pierwszej kwadrze będzie widoczny z dnia na dzień coraz niżej nad horyzontem, a tarcza będzie się zwężać w sierp. Okres dobrych warunków obserwacyjnych potrwa niestety krótko – tylko do połowy kwietnia, gdy Merkury zbliży się na odległość 10° od Słońca. Kilka dni później zacznie pojawiać się na porannym niebie przed wschodem Gwiazdy Dziennej. Dostrzeżenie Merkurego nieuzbrojonym okiem będzie trudne, ale możliwe. Jednakże znacznie łatwiej dojrzymy go za pomocą lornetki. Kiedy już będziemy wiedzieli gdzie się znajduje względem obiektów na horyzoncie – prędzej go zobaczymy bez żadnych przyrządów. Aby ujrzeć fazę niewielkiej tarczy planety potrzebny będzie teleskop z powiększeniem przynajmniej 100×.

W kwietniu dojdzie też do kilku zbliżeń Księżyca z planetami. Niestety tylko dwa pierwsze będą widoczne, a pozostałe odbędą się za dnia. Już 10 kwietnia dojdzie do bliskiej koniunkcji z Jowiszem, a 16. – z Saturnem. Pierwsza będzie widoczna dość wysoko na niebie, a maksymalne zbliżenie odbędzie się około północy. Największe zbliżenie z Saturnem będzie na naszej szerokości geograficznej niewidoczne, ale po wschodzie obu obiektów nadal będą blisko siebie. Około godziny 2 w nocy z 16 na 17 kwietnia warto spojrzeć na południowy wschód by zobaczyć niemal równocześnie wyłaniające się Księżyc – tuż przed ostatnią kwadrą i kilka stopni na prawo od niego Saturna.

Jowisz znajdzie się 7 kwietnia w opozycji do Słońca. To oznacza, że czwarty miesiąc roku jest najdogodniejszym do obserwacji gazowego giganta. Piąta planeta Układu Słonecznego będzie przechodziła na tle gwiazdozbioru Panny, więc będzie można ją podziwiać w towarzystwie jasnego Kłosa. Tegoroczne warunki obserwacyjne nie będą co prawda idealne, gdyż Jowisz będzie się wznosić maksymalnie na wysokość 35° nad horyzontem. Niestety w najbliższych latach warunki będą się jeszcze pogarszać.

W okresie tuż przed i po opozycji Jowisza będziemy mieli okazję zaobserwować wzajemne zbliżenia galileuszowych księżyców Jowisza. Po opozycji widoczne będą też wyjścia księżyców z cienia planety. Warto też zapolować na tranzyty księżyców i ich cieni na tle tarczy. W okresie bliskim opozycji cienie przechodzą bardzo blisko tranzytującego księżyca, a po dłuższym czasie możemy zaobserwować zejście księżyca z tarczy, podczas gdy jego cień nadal będzie przemieszczał się po Jowiszu.