Ustrzel gwiazdę zanim ciemne niebo rozświetli brzask

Obłoki srebrzyste (fot. Ireneusz Nowak, źródło: http://iro.net.pl/astrophoto/gallery/phenomenon/noctilucent)

W czerwcu noce są bardzo krótkie, a Słońce chowa się bardzo nisko pod horyzontem co powoduje, że niebo nie jest całkiem ciemne. Oba te czynniki nie sprzyjają obserwacjom astronomicznym, ale i tak warto wykorzystać pogodne noce choćby po to by zobaczyć obłoki srebrzyste często określane angielskim skrótem NLC (noctilucent clouds). Widoczne są w czerwcu i lipcu około północy, choć nie jest to ścisłą regułą, bo czasem można je dostrzec tuż po zachodzie Słońca, a czasem przed jego wschodem.

NLC powstają w atmosferze na wysokości około 75-85 km czyli znacznie wyżej niż zwykłe chmury. Widzimy je dzięki temu, że Słońce nisko pod horyzontem podświetla je od spodu. Przyjmują różne kształty, lecz zawsze są bardzo zwiewne i bardziej przypominają cirrusy lub fruwającą w powietrzu pajęczynę. Z tego powodu czasem są mylone z cirrusami, choć łatwo je rozróżnić jeśli przyjrzymy im się dłużej. NLC dość szybko się przemieszczają i zmieniają kształt, a czasem szybko zanikają. Zwykle też występują jako pojedyncze włókna, aczkolwiek zdarzają się bardzo rzadkie wyjątki jak na zdjęciu Ireneusza Nowaka, gdzie widać NLC oraz znacznie niżej położone całkiem zwykłe i tym razem ciemne chmury.

Gwiazdozbiór Strzelca

Gwiazdozbiór STRZELCA

To jeden z najciekawszych gwiazdozbiorów zawierający dużą ilość rozmaitych obiektów. Można go obserwować od kwietnia nad ranem do początku października wieczorem, nisko nad południowym horyzontem. Niestety z Polski nie możemy obserwować go w całości. Na obserwacje trzeba wybrać się w ciemne miejsce (takie jak Izerski Park Ciemnego Nieba), w którym nic nie zasłania widoku na południe. Strzelec jest położony na tle Drogi Mlecznej i to w tym gwiazdozbiorze znajduje się centrum galaktyki, którego jednak u nas nie zobaczymy. Ujrzenie Strzelca w całości możliwe jest dopiero w okolice 45 równoleżnika.

Zaznajomienie się z gwiazdozbiorem Strzelca warto rozpocząć od użycia lornetki. Bez trudu powinniśmy zobaczyć kilka jasnych obiektów jak M8 czyli Laguna czy Mgławica Omega M17 – zwana często Łabędziem, bowiem w niewielkich instrumentach optycznych przypomina płynącego ptaka. Na fotografiach to podobieństwo całkowicie zanika. To bardzo wdzięczne wizualnie obiekty dzięki sporym rozmiarom i dużej jasności.

M8 i M17 (aut. Aleksander Cieśla)

Nie sprawi nam też kłopotu odnalezienie kilku jasnych gromad otwartych: M18, M21, M23, M25, NGC6530, NGC6590. Wśród gromad kulistych najjaśniejsza jest M22, która jest łatwym obiektem dla lornetki. Gdyby nie jej niskie położenie i tym samym konieczność obserwacji przez grubą warstwę atmosfery, byłaby jedną z najciekawszych gromad kulistych dostępnych na naszej szerokości geograficznej. Jeśli warunki obserwacyjne pozwolą to również jej sąsiadka M28 nie sprawi nam kłopotu. Jest znacznie mniejsza i bardziej zwarta niż M22, a mimo to nadal łatwa do odróżnienia od zwykłej gwiazdy. Jeszcze bliżej horyzontu odnajdziemy kolejne gromady kuliste: M54, M55, M69 i M70, które są wizualnie znacznie trudniejsze. Jeśli znajdziemy się pod bardzo ciemnym niebem izerskim, z dala od sztucznych świateł, to powinno się udać. Do obserwacji gromad kulistych warto użyć teleskopu. W powiększeniach 100× i większych, można rozdzielić ich zewnętrzne obszary na pojedyncze gwiazdy. Szczególnie ogromna M22 prezentuje się znakomicie.

W pobliżu Laguny odnajdziemy też Trójlistną Koniczynę oznaczoną jako M20. Charakterystyczne ciemne pasma dzielące ją na trzy części, którym to zawdzięcza swą nazwę zobaczymy przy użyciu teleskopu o średnicy przynajmniej 20 cm. Ten wspaniały obiekt jest częstym celem amatorskiej astrofotografii, na której możemy podziwiać niezwykłe kolory mgławicy, niedostępne w obserwacjach wizualnych.

W IPCN, pod bardzo ciemnym niebem, nawet nieuzbrojonym okiem zobaczymy M24 zwaną Chmurą Gwiazd Strzelca. To jeden z najjaśniejszych fragmentów Drogi Mlecznej składający się z ogromnej liczby gwiazd. Przy użyciu lornetki łatwo zidentyfikujemy dwa ciemniejsze obszary wewnątrz M24, odkryte przez Barnarda i oznaczone jako B92 i B93. To ciemne mgławice pyłowe, które przesłaniają światło znajdujących się za nimi gwiazd.

We wschodniej części Strzelca znajduje się Galaktyka Barnarda (NGC6822). Trudny do obserwacji obiekt, który uda się odnaleźć tylko w bardzo dobrych warunkach. Jest to galaktyka należąca do Grupy Lokalnej więc jest naszą bliską sąsiadką. W niewielkiej odległości na niebie, ale wewnątrz Galaktyki, leży mgławica planetarna NGC6818 o owalnym kształcie. Oba obiekty można obserwować średniej wielkości teleskopem pod ciemnym niebem.

Strzelec w mitologii

Pochodzenie nazwy gwiazdozbioru Strzelca zawdzięczamy Rzymianom, którzy jednoznacznie przypisali ją do centaura strzelającego z łuku. Wcześniej Grecy przypisywali ten gwiazdozbiór centaurowi Chironowi. W przeciwieństwie do innych centaurów, był przyjaźnie nastawiony do ludzi. Chiron jednak nie nie używał łuku, którego wynalazcą był Krotos. Dlatego właśnie jego często kojarzono ze Strzelcem. Sam Chiron zaś znalazł się na niebie jako pierwowzór gwiazdozbioru Centaura, co wprowadziło spore zamieszanie. Należało więc znaleźć innego patrona dla gwiazdozbioru Strzelca. Pierwotnie Krotos jako syn Pana i Eufemii był wyobrażany przez Greków jako istota dwunożna, która polowała na koniu. Dopiero później zaczęto przedstawiać go jako centaura.

Początek lata pod znakiem Jowisza

Droga Mleczna latem

Fazy Księżyca:
pełnia – 9 czerwca
ostatnia kwadra – 17 czerwca
nów – 24 czerwca

Astronomiczne lato rozpocznie się 21 czerwca o godzinie 4:24 UTC.

Przez cały czerwiec na wieczornym niebie będzie królował Jowisz. Jego obserwacje można rozpocząć, kiedy niebo nie jest jeszcze całkiem ciemne i gdy planeta będzie jeszcze dość wysoko na niebie. Już 3 czerwca, tuż nad największą planetą Układu Słonecznego znalazł się Księżyc. Minimalna odległość między nimi wyniosła około 2 stopni. ale ten moment nie był u nas widoczny. Do kolejnego zbliżenia obu ciał niebieskich dojdzie 30 czerwca, niestety odległość między nimi będzie znacznie większa.

W czerwcu Saturn wschodzi przed północą, więc będzie widoczny niemal przez cała noc. Już w nocy z 9 na 10 czerwca zbliży się do niego Księżyc. Odległość między nimi wyniesie około 3 stopni – dość blisko by zjawisko było efektowne, a co ważniejsze maksymalna faza zjawiska będzie u nas widoczna nad ranem.

Księżyc 22 czerwca zakryje, a następnie odkryje Aldebarana. Niestety odbędzie się to za dnia. Może jednak komuś uda się zaobserwować zjawisko. Zakrycie przy jasnej krawędzi wąskiego sierpa rozpocznie się około 17²⁰, natomiast odkrycie niespełna godzinę później.

Owocnych obserwacji!