Torfowe skały, skaliste bagna

Kompletnym nieporozumieniem, uskutecznianym nie tylko w publikacjach internetowych (np. Wikipedii, czy najpopularniejszej bodaj aplikacji mapowej w polskim Internecie – Google Maps), ale i w piśmiennictwie drukowanym, wydawanym przez ugruntowane wydawnictwa, a pisanym przez autorów uchodzących za rzetelnych, jest nazwa Skalno.
Rzekomo określała osadę Groß-Iser zaraz po wojnie. Tyle, że nikt nie podaje źródła tej rewelacji.

Ledwie widoczne z Izerskiej Łąki skałki Przemytniczych Kamieni (fot. A. Lipin)

Dużej wyobraźni trzeba, aby na zatorfionej łące, otoczonej przez kopulaste grzbiety porośnięte lasem, dostrzec tyle skał, by rzucały cień na nazwę miejsca. Doprawdy – na Izerskiej Łące skał nie uświadczymy. Jedyne skałki stąd widoczne, Pytlácké kameny w Średnim Izerskim Grzbiecie, są odrobinę za małe i zbyt odległe by nadać topograficzny ojkonim śródgórskiej kolonii.
Stosowanie Skalna w jakimkolwiek kontekście wobec dawnej Groß-Iser, czy łąkowo-torfowiskowego jej obszaru, jest dowodem niewiedzy, ahistoryzmem i zarazem ciosem w zdrowy rozsądek, podpowiadający by nazwa miała jakikolwiek, choćby metaforyczny związek z desygnatem.
Jest także ignorowaniem obowiązującego prawa. W codziennej mowie mało kto się tym przejmuje, lecz już w obrocie oficjalnym - do stosowania nazw urzędowych obligują akty prawne.

Niestety nie udało mi się znaleźć na to żelaznych dowodów, ale prawdopodobnie Skalno wzięło się od rewiru leśnego. Tak się nazywała leśniczówka opodal Rozdroża Izerskiego, która w Słowniku Geografii Turystycznej Sudetów, t. 1 Góry Izerskie (s. 53) opisana jest pod hasłem "Kamienicka Góra".
Kto, dlaczego i kiedy wymyślił Skalno? Nie wiem. Jedno jest pewne - NIE jest to nazwa osady, a już na pewno nie urzędowa.

Izera - rzeka, osada, miejsce

Skąd ta pewność? Stąd, że byłoby cokolwiek osobliwe, nawet w tak specyficznym państwie jak powojenna Polska, zamieniana przez komunistów w absurdland, gdyby nadano równoległe dwie nazwy urzędowe. Obiegowa także nie miała wielkich szans na zaistnienie. Kolonia nie była nigdy zamieszkana przez polskich osadników. Po wysiedleniu niemieckich Ślązaków, nie podjęto akcji osiedleńczej. Oczywiście to nie wyklucza dzikiego osadnictwa i jednostkowych przypadków pomieszkiwania w doskonale zachowanych modrzewiowych domach. Niewykluczone też, że tacy skłotersi jakoś po swojemu nazywali Groß-Iser. Tylko czy taka nazwa miałaby szansę się utrwalić i zostać zapamiętana, skoro już po kilku latach osada była opuszczona?
Zaledwie 4 kilometry na południe funkcjonowała placówka pograniczników, w również opróżnionej z Niemców, pohutniczej osadzie Karlstal (pol. Dolina Karola), przechrzczonej na Orle (dowód, że Polacy mieli jednak nieposkromioną wyobraźnię). We wspomnieniach służących tam żołnierzy, nazwa Skalno się nie przewija. W pionierskim okresie używali nazw niemieckich, np. południowy przysiółek Groß-Iser – Kobelhäuser, zapisywali fonetycznie "Kobelhojzer".
Po okrzepnięciu stalinizmu cały pas przygraniczny Gór Izerskich zamknięto dla ludności cywilnej niezwiązanej bezpośrednio z gospodarką leśną. Nie było już potrzeby używać jakiejkolwiek nazwy.

Nie Skalno, nie Hala Izerska... IZERA. Tak zgodnie z polskim prawem NAZYWA się osada reprezentowana przez ostatni dom - dawną szkołę, a dziś CHATKĘ GÓRZYSTÓW (źródło: Monitor Polski, 8 listopada 1948 nr 78, poz. 692)

Może dlatego urzędowe miano nadane w 1948 r. nigdy nie dotarło do miejsca, które określało? Osada definitywnie przestała istnieć pod koniec szóstej dekady XX w. Są na to dowody nie tylko we wspomnieniach pograniczników, ale też na fotografiach wykonanych przez Miloslava Neverlego oraz Gustava Ginzela w 1961 r. Pierwszy wybrał się do Polski aby poznać góry za granicą przyjaźni. Drugi zaś wykonał dwa ujęcia dawnego Groß-Iser z helikoptera podczas krótkiej lotniczej przejażdżki. Obaj udokumentowali ruiny. Tylko jeden dom – dawna Nowa Szkoła, a dziś Chatka Górzystów – ocalał we względnie dobrym stanie.

Rozporządzeniem Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości, opublikowanym w Monitorze Polskim z 8 listopada 1948 pod nr 78, poz. 692, na stronie 6, Groß-Iser otrzymała polską nazwę urzędową "Izera", odmienianą w II przypadku l.poj. do "Izery", tworzącą przymiotnik "izerski". Administracyjnie wówczas przynależała – jak za czasów niemieckich – do Świeradowa-Zdroju.

WIELKA IZERA na mapie turystycznej KARKONOSZE I KOTLINA JELENIOGÓRSKA z 1948 r.

Dotychczas żaden przepis tego nadania nie zmienił. Zgodnie z obowiązującą w Polsce zasadą, że akt prawny może być zmieniony tylko przez inny akt tego samego, lub wyższego rzędu, nazwę "Izera" dla dawnej Groß-Iser mogłoby znieść lub zmienić tylko inne rozporządzenie bądź ustawa. Nie ma takiego aktu. Żadne rozporządzenie po 1948 r. nie zmieniło (np. na "Halę Izerską" bądź "Skalno"), ani nie usunęło nazwy "Izera". Nigdy też nie nadano w trybie urzędowym mikrotoponimu Izerska Hala lub Hala Izerska. Są to zatem nazwy obiegowe, ludowe, których NIE POWINNI używać funkcjonariusze publiczni, a wypadałoby także aby wystrzegali się publicyści, autorzy opracowań krajoznawczych i map.

Co ciekawe autorzy wspomnianego Słownika geografii turystycznej Sudetów. Tom 1. GÓRY IZERSKIE, wspomnieli "osadę Izera" pod hasłem "Izerska Hala". Dlaczego w takim razie nie opisali jej w odrębnym haśle? Przecież wcale nieuboga przeszłość miejsca zasługiwała na kilka zdań więcej.

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: