Świetnie znany starożytnym, jest dobrze widziany latem

Gwiazdozbiór Herkulesa

Gwiazdozbiór Herkulesa Możemy oglądać go przez wiele miesięcy w roku, od wiosny aż do zimy. Łatwo też go odnaleźć dzięki charakterystycznemu czworokątowi ułożonemu z dość jasnych gwiazd. Jednak w miesiącach letnich wznosi się wysoko na niebie, więc to najlepszy czas do podziwiania jednego z największych gwiazdozbiorów. Niestety Gwiazdozbiór Herkulesa nie zawiera wielu obiektów dostępnych amatorskim obserwacjom. Za to znajduje się w nim wspaniała gromada kulista M13 zwana Wielką Gromadą Herkulesa. To najbardziej efektowna gromada kulista nieba północnego i jeden z obiektów najchętniej obserwowanych przez miłośników astronomii. Łatwo ją namierzyć, bo jest jasna i w dobrych warunkach widać ją gołym okiem. Aczkolwiek trudno ją wtedy odróżnić od gwiazdy. Już niewielka lornetka pozwoli zauważyć, że to obiekt rozmyty. Wraz z sąsiednimi dwoma gwiazdami tworzy charakterystyczny układ przypominający mocno spłaszczony trójkąt równoboczny. Niewielki teleskop powiększający około 70-80× pokaże nam już całkiem sporą i dość jasną plamę. Choć raczej nie zobaczymy pojedynczych gwiazd w środku. Powinniśmy za to dostrzec, że posiada ziarnistą strukturę. Większy instrument o średnicy 20 cm pozwoli już rozdzielić gromadę na pojedyncze gwiazdy aż do samego centrum. Jeszcze lepiej użyć teleskopu z powiększeniem około 150-200×, a wtedy gromada rozpadnie się na pojedyncze gwiazdy i nie będzie wątpliwości z jakim obiektem mamy do czynienia. Warto wiedzieć, że M13 została wybrana jako pierwszy cel radiowego przekazu wysłanego przez nas do innych istot w kosmosie.

M13 na szkicu Aleksandra Cieśli: widać dwie jasne gwiazdy poniżej gromady po prawej i po lewej stronie

M13 nie jest jedyną gromadą kulistą w Herkulesie dostępną obserwacyjnie amatorskim sprzętem. Odnajdziemy w tym gwiazdozbiorze jeszcze M92 i NGC6229. Pierwsza jest o połowę mniejsza niż M13, ale ma podobną jasność powierzchniową, dzięki czemu łatwo można ją odnaleźć za pomocą lornetki. Początkującym co prawda może być trudno odróżnić ją od zwykłej gwiazdy, lecz większe teleskopy pozwalają i tę gromadę rozdzielić na pojedyncze gwiazdy, choć jedynie w jej zewnętrznych obszarach.

M92 na szkicu Aleksandra Cieśli

Kolejna gromada Herkulesa NGC6229 jest już wyraźnie słabsza i mniejsza. W tej raczej nie zobaczymy pojedynczych gwiazd. Nawet w dużym amatorskim teleskopie przypomina plamę światła, ale jej kształt nie budzi wątpliwości, że mamy do czynienia z gromadą kulistą.

Niełaskawa Hera

Jedna z najlepiej znanych postaci z starożytnej mitologii śródziemnomorskiej. Do dziś Herkules jest kojarzony z niezwykłą siłą i sprytem oraz dobrocią i bezinteresownością. W Grecji zwany Heraklesem był synem Zeusa i Alkmeny.

Zeus chciał by jego syn był nieśmiertelny, więc położył go przy śpiącej Herze by ssał mleko z jej piersi. Jednak Hera obudziła się, i mleko się rozlało. Temu zawdzięczamy Drogę Mleczną. Od tej chwili Hera nienawidziła Heraklesa i przez całe życie go prześladowała. Gdy miał ledwie rok i leżał w kołysce z przyrodnim bratem Ifiklesem nasłała na niego dwa węże. Herkules bez trudu zadusił je gołymi rękami.

Jako młodzieniec śmiertelny syn Pana Olimpu poślubił córkę króla Teb – Megarę. Hera więc zesłała na niego szał, w którym zabił małżonkę oraz ich dwoje dzieci. Kiedy oprzytomniał i pojął co zrobił postanowił udać się do wyroczni delfickiej po radę jak odpokutować tę straszliwą zbrodnię. Usłyszał od niej, że musi udać się do Myken aby służyć królowi Eurysteusowi. Ten jednak obawiał się Herkulesa i aby się go pozbyć – zadał mu dwanaście niemożliwych do wykonania prac. Przy tym niezwykle niebezpiecznych.

Z pomocą bogów Herkules i z tym wyzwaniem sobie poradził doskonale i winy swe odkupił. Chcąc się ponownie ustatkować poślubił piękną tesalską księżniczkę Iole. Ojciec miał ją oddać za mąż temu śmiałkowi, który wygra z nim w strzelaniu z łuku. Herkules uczynił to bez trudu. Jednak bracia Iole sprzeciwili się małżeństwu obawiając się, że może ją spotkać podobny los do Megary. Wściekły Herkules zabił ich wszystkich, za co został ukarany przez bogów niemocą. Ponownie udał się do Delf po radę, ale Pytia nie chciała go widzieć, więc w odwecie zniszczył świątynię. Rozgniewało to Apolla, który stanął z nim do walki. Nie wiadomo jak by to się skończyło, gdyby nie Zeus, który rozdzielił przyrodnich braci.

Herakles, Eros i Jolaos. Waza etruska. odlew z brązu, IV w. p.n.e. (Źródło: Wikimedia)

Za zniszczenie delfickiej świątyni bogowie ukarali Herkulesa trzyletnią służbą u królowej Omfali. W jej królestwie role kobiet i mężczyzn zostały odwrócone, więc Herkules musiał nosić suknie i pracować przy krośnie.
Po zakończeniu tej upokarzającej służby Herakles zakochał się w Dejanirze, odwzajemniającej uczucie, lecz zarazem niezwykle zazdrosnej. Było im razem dobrze i wiedli spokojne życie. Pewnego dnia przechodzili przez rzekę ale Dejanira tak bardzo bała się wody, że nie chciała do niej wejść. Szukając przeprawy trafili na centaura Nessosa, który obiecał pomoc. Gdy tylko Dejanirę wsiadła na grzbiet centaura, Nessos zaczął uciekać. Zakochał się w żonie Herkulesa od pierwszego wejrzenia, więc ją porwał. Herkules natychmiast napiął łuk, strzelił zatrutą jadem Hydry strzałą. Umierający centaur namówił Dejanirę aby wzięła jego krew jeśli chce aby mąż pozostał jej wierny.

Wkrótce Dejanira zdecydowała się wypróbować magiczną moc płynu, bowiem zazdrość mąciła jej spokój. Herkules wszak otoczony sławą herosa, cieszył się powodzeniem u pań. Ufarbowała krwią koszulę męża na kolor szkarłatu. Gdy tylko heros wdział szatę, ciało zaczęło go palić. To jad Hydry, który przeniknął do krwi Nessosa, trawił skórę. Nie pomogło zdarcie koszuli – trucizna wniknęła w ciało. Cierpiąc potworne męki Herkules wspiął się na szczyt górski i usypał stos pogrzebowy. Płonącego żywcem z zatrutego ciała uwolnił ojciec – Zeus unieśmiertelnił Herkulesa, a bogowie przenieśli do niebios, gdzie dostał żonę Hebe, boginię młodości.

Księżycowe rendez-vous

Fazy Księżyca

• pierwsza kwadra: 1 lipca
• pełnia: 9 lipca
• ostatnia kwadra: 16 lipca
• nów: 23 lipca
• pierwsza kwadra: 30 lipca

Księżyc i Jowisz - dwukrotne spotkanie w lipcu: 1 i 28 (źródło: Pixabay)

W swej miesięcznej wędrówce przez gwiazdozbiory Księżyc będzie spotykał się z kolejnymi planetami. Już 1 lipca przeszedł tuż nad Jowiszem, a 7 lipca zbliżył się na 3 stopnie do Saturna. Kolejne zbliżenie 13 lipca – tym razem z Neptunem – będzie jeszcze bardziej efektowne, bo oba obiekty będzie dzielić jedynie 1 stopień. Maksymalne zbliżenie będzie za dnia, ale nawet po zachodzie Słońca nadal odległość między obiektami będzie niewielka. Do odnalezienia Neptuna potrzebny jest teleskop lub przynajmniej lornetka.
W nocy z 16 na 17 lipca Księżyc znajdzie się w pobliżu Urana. Do największego zbliżenia dojdzie tuż przed godziną 2 w nocy 17 lipca. I tym razem warto użyć jakiegoś instrumentu optycznego by dostrzec planetę. Ponownie do Jowisza zbliży się nasz naturalny satelita 28 lipca. Wieczorem ba obiekty będą się zbliżać coraz bardziej, aż do momentu, gdy skryją się pod zachodnim horyzontem.

Od około godziny 9 rano 25 lipca, a więc już na jasnym niebie, będziemy mogli podziwiać zbliżenie, a na północy Polski nawet zakrycie Merkurego przez Księżyc. Tuż nad wschodnim horyzontem Merkury zbliży się do nieoświetlonej części tarczy Księżyca by niemal otrzeć się o niego i oddalić już przy wąskim sierpie. Mieszkańcy Wybrzeża zobaczą zakrycie przy ciemnej tarczy i odkrycie przy jasnej. Ze względu na niskie położenie obu obiektów i na jasne tło nieba, trzeba będzie użyć lornetki lub niewielkiego teleskopu aby móc dostrzec Merkurego. Jego jasność będzie wynosiła około 0,2 magnitudo.