O dramacie jaki spotkał Bogatynię napisano i powiedziano już wiele. Sierpniowy kataklizm jednak trwa nadal. Domy przysłupowe, objęte ochroną prawną jako dobra kultury, od dawna przegrywają walkę z czasem. Teraz stawiają czoła ludzkiej bezmyślności

Uszkodzony dom przysłupowy w Bogatyni przy Partyzantów (fot. AL)

Wielka woda to ludzka tragedia, która obnażyła prawdę trwającego 60 lat nieumiejętnego obchodzenia się z domami przysłupowymi. Te genialne w swej prostocie budynki oparły się wodzie. Większość z tych, które popłynęły, wcześniej miały naruszoną statykę. Przeważnie wskutek podcięcia przysłupów bądź "zatkania" styropianem lub gazobetonem podwalin w izbie zrębowej. W takich domach spróchniałe drewno nie wytrzymało naporu wody. W pozostałych przypadkach drewniane domy przysłupowe przyjęły wodę i ją oddały. Drewno (nieodżywiczone) to bardzo elastyczny budulec, doskonale radzący sobie zarówno z wiatrem jak i z wodą.

Niestety największym zagrożeniem dla domów przysłupowych są ludzie. Brak wiedzy na temat konserwacji drewna i metod ocieplenia budynków jest dla nich zabójczy. Przed zimą zostało niewiele czasu. Domy należy wysuszyć i odgrzybić, a drewno zakonserwować. Bez tej profilaktyki nastąpi erozja tkanki drewnianej. Wszystkie te proste czynności mieszkańcy mogą wykonać sami. Warto przypomnieć, że domy łużyckie nie są wymysłem wybitnych architektów tylko prostych łużyckich cieśli. Równie prości mieszkali w nich ludzie. Sami radzili sobie przez wieki z naprawami. Także z wieloma powodziami nawiedzającymi co kilkadziesiąt lat Dolinę Miedzianki. Niejeden dom przysłupowy przetrwał 200 lat i jeszcze wiele wytrzyma. Pod warunkiem, że zacznie być właściwie użytkowany.

Mieszkańcom i właścicielom domów przysłupowych bezwzględnie należy pomóc. Tego nikt nie kwestionuje. Pytanie tylko czy obwarowaną zaleceniami konserwatorskimi pomoc, sami powodzianie zechcą przyjąć? Bez złudzeń. Będzie ona wymagała zaangażowania własnych środków i siły roboczej. Pomoc państwowa dla powodzian przewiduje możliwość odbudowę zalanych domów. Jednak remonty domów przysłupowych bezwzględnie muszą przebiegać zgodnie z zaleceniami konserwatora zabytków.

Niestety ostatnie obserwacje miejsc, gdzie w sierpniu przewalił się żywioł wskazują, że nikt nie kontroluje popowodziowych napraw, a ludzie stosują od lat te same metody.
Nakładanie na zawilgocone ściany tzw. szklanej wody czy styropianu to najgorsze co może spotkać stare drewno. To niedopuszczalna praktyka, w wyniku której drewno gnije.

Dla mieszkańców lokali komunalnych zamieszkujących domy przysłupowe, rozsądniejszym rozwiązaniem będzie zamieszkanie w nowych adaptowanych, lub nowo wybudowanych lokalach. Ciężar finansowy, przy pomocy środków zewnętrznych, weźmie na siebie wówczas gmina.

Właściciele lokali w domach przysłupowych zaś muszą mieć świadomość, iż własność pozyskana za 5% pierwotnej wartości zobowiązuje. To nie tylko akt posiadania - to również obowiązek. Remont zabytkowej konstrukcji, dachu, wypełnienia ścian oraz wymiana stolarki domu przysłupowego to koszt średnio ok. 200 tys. zł. Dokładnie tyle ile przewiduje pomoc państwowa dla powodzian. Tyle, że potrzebne jest współdziałanie wszystkich właścicieli. Wspólnoty mieszkaniowe mające 100% własności w budynku zapewne sobie poradzą. Mogą także skorzystać jeszcze z innych źródeł finansowania na remonty obiektów zabytkowych oraz z budżetów Gminy Bogatynia, Marszałka woj. Dolnośląskiego i Ministerstwa Kultury.

Aczkolwiek mam niestety obawy, że jeszcze dużo wody przepłynie Miedzianką nim mieszkańcy Bogatyni zrozumieją, że stan techniczny domów przysłupowych jest miernikiem ich świadomości. To co innych zachwyca w Krainie Domów Przysłupowych, dla wielu bogatynian jest starymi i nic nie wartymi ruderami.

Restauracja w Domu Kołodzieja w Zgorzelcu - pięknie odrestaurowany dom jest wizytówką Polskich Łużyc Górnych (fot. AL)

A przecież naszym sąsiadom za Nysy, którzy zamknęli podobną do bogatyńskiej kopalnię, przekształcenie terenu z przemysłowego na turystyczny się udało. Trwało co prawda 20 lat, ale z odkrywki utworzono wielki akwen rekreacyjny. Bazą turystyczną dla całej okolicy stały się właśnie domy przysłupowe, w których funkcjonują pensjonaty, schroniska, restauracje. Mieszkańcy okolicznych miasteczek i wsi są dumni z tego, że mieszkają w domach przysłupowych - zdrowych i ekologicznych. Ta świadomość rekompensuje im niewygody, np. niski podwał czy szczeliny w belkach. Żartują, że to naturalna wentylacja.
Co się stanie z Bogatynią za 35 lat, kiedy nie będzie kopalni i elektrowni? Jeśli nic nie zaczniemy robić już teraz - będzie wielka dziura i betonowe bloki.

W skutek powodzi o Bogatyni usłyszała cała Polska. Może to zrządzenie losu, a może szansa na wypromowanie miasta. Nie jako sypialni Turowa, a miejsca, gdzie atrakcją turystyczną są bez wątpienia przepiękne domy przysłupowe. W samej Bogatyni tych domów jest 136. W gminie kolejne 98 - w sumie to prawie połowa wszystkich domów, jakie pozostały po polskiej stronie Łużyc. A jeszcze w 1977 roku w gminie bogatyńskiej, domów przysłupowych było 700! Nie możemy dłużej przyglądać się degradacji krajobrazu kulturowego!

Bogatynia niestety wciąż nie dostrzega potencjału jaki posiada w postaci danego jej dziedzictwa kulturowego. Co może mieszkańców przebudzić jeśli nie tegoroczny kataklizm?

Zgorzelec, 3 września 2010 r.

Bogatynia, dom przysłupowy przy Waryńskiego 17