Kopa błędów

Tablica nr 10 na szlaku POZNAJ ALBRECHTICE W GÓRACH IZERSKICH. Prezentuje przekrój wzdłużny i poprzeczny zapory wodnej na Białej Desnie (fot. A. Lipin)

Po wieloletnich badaniach i sądowych dochodzeniach eksperci orzekli, że zapora i tak stała za długo. Jej wadliwy projekt oraz niedbałe wykonanie musiały doprowadzić do katastrofy. Tylko sprzyjającym warunkom atmosferycznym zawdzięczała swe istnienie aż rok. Choć lepiej zapewne dla wszystkich byłoby, gdyby runęła już podczas próbnego napełniania jesienią 1915 r.
Ekspertyzy wykazały, że kąt nachylenia czoła korpusu tamy był za mały. Zagęszczanie ziemi, z której była zbudowana – za słabe. Posadowienie sztolni odpływowej, jej wlot i wylot, a także umiejscowienie komory zaworowej – zupełnie niewłaściwe. Samo posadowienie zapory, nie na skale, ale na osadach – skandalicznie niefrasobliwe. Podstawa zapory była za wąska, a objętość korpusu – za mała w stosunku do już 50-letniej wody. Jak zatem mogła wytrzymać wodę 100-letnią, a tym bardziej 1000-letnią? To tylko główne mankamenty, których doliczono się znacznie więcej w tej nieszczęsnej budowli.

Plan sytuacyjny przedstawiający zaporę oraz piętrzony przez nią zbiornik (oprac. A. Lipin, na podst. MAPY.cz)

Zaporę zaprojektowano z korpusem sypanym ubijaną ziemią. To odróżniało ją od innych izerskich zapór, budowanych jako ciężkie zapory grawitacyjne z łamanego kamienia typu Intzego. Posiadała pojedynczą, denną sztolnię upustową (zapory Intzego na ogół dwie), zabezpieczoną przed osiadaniem betonową kratownicą. Ułożony w niej stalowy rurociąg o średnicy 800 mm, regulowany był 2 zaworami zasuwowymi zainstalowanymi po stronie nawodnej – we wieży zasuwowej oraz w komorze zasuwowej po stronie napowietrznej. Dwa przelewy zlokalizowano na przeciwległych krańcach korpusu zapory. Zachodni – koronowy kaskadą przelewową odprowadzał wodę do rzeki poniżej zapory. Przelew wschodni, z progiem 40 cm poniżej przelewu koronowego, odprowadzał nadmiarowe stany wody do sztolni łącznikowej o długości 1015 m do dopływu zapory Souš na rzece Černá Desná.

Zapora i wyrwa w niej oraz wieża zaworowa widziana z zachodu (fot. A. Lipin)

Obelisk upamiętniający dawne schronisko turystyczne Krömerbaude (fot. A. Lipin)

Sztolnia przelewowa od lat 70. XX w. przy niskich stanach doprowadza wodę z Desny do dopływu soušskiego zbiornika. To rezerwuar zaopatrujący w wodę pitną aglomerację liberecko-jablonecką. Powstał w tym samym czasie co zapora deseńska, lecz wg innego projektu, wykonany przez inną firmę. Ponieważ sztolnia jest kilkanaście metrów powyżej koryta Bílej Desny, woda doprowadzana jest do niej rurociągiem z usytuowanego ok. 550 m w górę rzeki jazu. Zbudowano go w latach 1971-73 podczas renowacji sztolni. Ponowny jej remont podjęto w sierpniu 2015 r.
Sztolnia jest siedliskiem nietoperzów: nocek rudy (Myotis daubentonii), nocek duży (Myotis myotis), nocek wąsatek (Myotis mystacinus), gacek brunatny (Plecotus auritus), mroczek pozłocisty (Eptesicus nilssoni), nocek Natterera (Myotis nattereri), nocek Brandta (Myotis brandtii), mopek (Barbastella barbastellus), mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteini), nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme). Wiele z nich zimuje tu przez długie lata. Pewien osobnik nocek Brandta za dom obierał sztolnię aż przez 29 lat.

Opodal wschodniego przelewu, na fundamentach ustawiono obelisk upamiętniający dawne schronisko turystyczne Krömerova bouda. Zbudowano je po katastrofie w 1917 r., kiedy to ruiny zapory przyciągały liczne pielgrzymki. Schronisko spłonęło po 1945 r. Tuż obok w 2015 r. zbudowano nowoczesny, przytulny schron dla turystów.

Pocztówka z Krömerbaude (1929 r.)

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: