W plecaku luneta, w ręce mapa północnego nieba, kierunek — Góry Izerskie...

Elipson von Wygasch – fikcyjny astronom-patron Izerskiego Parku Ciemnego Nieba, którego protoplastą był Adolf Traugott von Gersdorf (aut. Matylda Konecka)

"Halt! Halt!"
Cesarski patrol nie miał zamiaru przymykać oka na eskapadę trójki wędrowców. Zbyt dobrze ubrani na przemytników albo pasterzy. Kiedy pogranicznicy zbliżyli się do podejrzanej komitywy, mieli pewność.
"Miese Spione!"
Nikt inny nie włóczy się po górach obwieszony lunetami, termometrami i barometrami i sprzętem kreślarskim. Wygląd zdradza nocleg w stajni bądź oborze. Żaden przyzwoity pan, nie podróżuje w ten sposób. Tylko szpieg!
A te ich tłumaczenia. Same niedorzeczności o nauce, badaniach i obserwacjach. Trzeba jegomościów pod strażą odstawić do placówki granicznej. Niech tam się tłumaczą gagatki.

Dobry Pan Adolf

Przygody z lipca 1781 r. Adolf Traugott von Gersdorf i jego kompani — Carl Andreas Meyer-Knonow i Christoph Nathe — o włos nie zakończyli w więzieniu. Pan na dworze w Meffersdorf (Pobiedna) zdołał szczęśliwie wytłumaczyć, że jego wyprawa na czeską stronę gór miała charakter wyłącznie naukowy.

Niewykluczone, że współzałożyciel Górnołużyckiego Towarzystwa Naukowego, dobry Pan jak zwali go poddani, zapoczątkował naukowe badania terenowe w Zachodnich Sudetach. Zajmował się bowiem meteorologią, geologią, zbierał minerały, a także prowadził obserwacje astronomiczne.

Korzystał przy tym z niezakłóconych widoków ze szczytów izerskich: Smrka i Czerniawskiej Kopie. Przejście Venus na tle tarczy Słońca, wraz z wysokością barometryczną na Smrku 3 lipca 1767 r. opisał jako rozprawę w tygodniku Wittenbergsche Wochenblatt. Baron obserwował z Gór Izerskich również zaćmienie Słońca 5 września 1793 r., a za pomocą lunety z przyczernioną szklaną nakładką, 5 września 1787 r. i 14 maja 1794 r. zaobserwował nawet plamy na Słońcu.

Obserwacje z 23 września 1795 posłużyły do określenia różnicy czasowej okrążenia Jupitera i jego satelitów, które to znów posłużyły do obliczenia niezmiernie dokładnych wartości chronometrycznych, pomocnych m. in. do określenia południka.

Biografia szlachcica-naukowca jest zresztą pełna odkryć i dokonań. Zachęcam do jej bliższego poznania. Myślę, że śmiało możemy uznać Adolfa Traugotta von Gersdorfa za prekursora turystyki astronomicznej.

Dziś nie potrzebujemy specjalnych zezwoleń od premierów na przemierzanie górskich ostępów i podziwianie widoków rozgwieżdżonego nieba, czy zaglądanie przez teleskopy na Słońce. Ba! Mamy nawet ku temu wiele okazji i możliwości...

Tekst ukazał się w 2014 roku na łamach czasopisma Karkonosze (nr 3(277)/2014) wydawanego przez Karkonoski Park Narodowy. Publikacja dzięki uprzejmości redakcji Karkonoszy.