Od zguby wojny, poprzez nadzieję, do przyszłości

Przemierzając chaos — to motto zbliżającej się, kolejnej edycji Międzynarodowych Dni Messiaena. Doroczne dni muzyki i historii, jak zawsze w Koźlicach oraz Görlitz-Zgorzelcu, od 12 do 15 stycznia 2023 r. Po raz szósty w trakcie festiwalu po obu stronach Nysy Łużyckiej organizatorzy zaproponują melomanom, mieszkańcom Górnych Łużyc i wszystkim miłośnikom kultury, bogaty program. Przewidziano w nim koncerty, oprowadzania po miejscu pamięci Stalag VIII A, dyskusje, rozmowy z kompozytorami i uczniami Messiaena oraz ciekawą wystawę, a także specjalne nabożeństwo.
Clou Międzynarodowych Dni Messiaena będzie poruszająca historia byłego niemieckiego obozu jenieckiego Stalag VIII A oraz refleksja nad muzyczną twórczością Oliviera Messiaena. Tematem przewodnim edycji '23 jest zaś motto Przemierzając chaos. Podobnie jak dawniej odczuwali lęki i nadzieje jeńcy wojenni, a pośród nich także Olivier Messiaen, także i my zastanawiamy się nad niepewnością losu.

Görlitz w czasie najstraszniejszej z wojen XX wieku, za złą sprawą nazistów stało się ważnym punktem na historycznej mapie muzyki. Więziony w obozie jenieckim Stalag VIII A nieopodal miasta, francuski kompozytor Olivier Messiaen wraz z trzema współtowarzyszami niedoli, 15 stycznia 1941 roku wykonał po raz pierwszy utwór Kwartet na koniec czasu. Od 2008 roku z inicjatywy niemieckiego stowarzyszenia Meetingpoint Memory Messiaen oraz polskiej fundacji Pamięć • Edukacja • Kultura, w rocznicę tego artystycznego aktu, w Miejscu Pamięci Stalag VIII A pod Zgorzelcem, organizowany jest koncert. Można wówczas usłyszeć ten wyjątkowy utwór, a od 2017 roku koncertowi towarzyszą dodatkowe wydarzenia kulturalne. Tak narodziły się Międzynarodowe Dni Messiaena — festiwal upamiętniający prawykonanie Kwartetu... oraz losy 120 tys. tutejszych jeńców wojennych.

Nadchodzące Dni Messiaena odwoływać się będą do naszych współczesnych lęków i nadziei: pandemii, która odcisnęła ślad na poprzednich edycjach festiwalu, kryzysu gospodarczego, odradzających się w Europie demonów i wojny w Ukrainie. Chaos i zmiana są nieodłącznymi elementami ludzkiego życia. Naprzeciw niemu człowiek zawsze stawiał nienaruszalne wartości — kamienie milowe do budowania przyszłości.

Program

czwartek, 12 stycznia

godzina 18
Wystąpienie inauguracyjne prof. dr. Petera Olivera Loewa w Forum Kultury Synagoga Görlitz, wstęp wolny.
Dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt podzieli się z nami swoimi osobistymi doświadczeniami i analizą na temat przemierzania chaosu w kontekście polsko-niemieckim i europejskim.

Denny Wilke (fot. Wjatscheslaw Andreew)

godzina 20
Wir dźwięków w wędrówce przez wieki — koncert organowy w katedrze św. Jakuba w Görlitz i rozmowa z Danielem Schlee, uczniem Messiaena. Wydarzenie biletowane.
Co się z nami dzieje, gdy dajemy się prowadzić wszechogarniającej muzyce — gdy wędrujemy przez szał dźwięków? Przewodnikami po utworach Bacha, Messiaena, Stockhausena, Blarra, Schleego będą Denny Wilke, Filip Presseisen, Christian Kühne, Mi-Seon Kim.

piątek, 13 stycznia

godzina 17
Oprowadzenie po terenie byłego obozu jenieckiego Stalag VIII A, Zgorzelec-Koźlice. Oprowadza prof. Rolf Karbaum. Bilet 20 zł.
Podczas oprowadzania opowiedziana zostanie historia powstania obozu jenieckiego Stalag VIII A oraz kulisy budowy Europejskiego Centrum Pamięć • Edukacja • Kultura.

godzina 18
Muzyka w okupowanej Polsce 1939-45 — otwarcie wystawy w Europejskim Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura w Zgorzelcu. Wstęp wolny.
Wystawa autorstwa dr Katarzyny Naliwajek-Mazurek z Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego wraca nad Nysę po 11 latach. Po raz pierwszy sprowadził ją do nas w 2011 roku dr Albrecht Goetze. Była wówczas prezentowana w Görlitz. Autorka przedstawia skutki polityki Trzeciej Rzeszy na terenach Polski czasu II wojny światowej: niszczenie kultury i muzyki polskiej, wraz z towarzyszącymi jej prześladowaniami i eksterminacją na tle rasowym i narodowościowym. Autorka opisuje formy życia muzycznego, jakie były możliwe w tych warunkach, oraz losy poszczególnych muzyków, ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy. 
Uzupełnieniem i niejako komentarzem do wystawy będzie film Ute Friederike Jürß i Martiny Doerry DECYZJA – Wilm prowadził podwójne życie o oficerze Wehrmachtu Wilmie Hosenfeldzie, oprawcy i pomocniku prześladowanych, w tym m. in. Władysława Szpilmana.

Ania Vegry i Katarzyna Wasiak (fot. Simon Pauly)

godzina 20
Ci, którzy ratują się piosenką — koncert Ani Vegry (sopran) i Katarzyny Wasiak (fortepian), z moderacją Franka Hardersa-Wuthenowa w Europejskim Centrum Pamięć • Edukacja • Kultura w Koźlicach. Wydarzenie biletowane.
W biografie kompozytorów, których utwory złożą się na koncert, wpisane są dramatyczne przemiany zachodzące w Europie XX wieku. Wojna, prześladowania i wygnanie zostawiły swój ślad w ich twórczości, a jednak ich piosenki są dowodem głębokiego humanizmu i wiary w siłę kultury, która przełamuje narodowe uprzedzenia, stając się najważniejszą barykadą przed barbarzyństwem.

sobota, 14 stycznia

godzina 10
Praca przymusowa w miastach — panel dyskusyjny na temat wpływu przemian życia codziennego, prowadzenie Daniel Breutmann i Isabel Panek w centrum Rabryka. Werk 1 w Görlitz. Wstęp wolny.
Görlitz, jak wiele miast Trzeciej Rzeszy, korzystało z pracy przymusowej jeńców wojennych. Przymusowa praca sprawiała, że jeńcy byli bezpośrednio widoczni zarówno w przestrzeni publicznej miasta, jak i w licznych zakładach. Jak powstanie obozu, codzienna obecność jeńców i cywili pracujących przymusowo wpłynęło na życie miasta? Jak na jeńców wojennych reagowało społeczeństwo? Jakiego rodzaju i gdzie wykonywali przymusową pracę? Dlaczego wiele informacji na ten temat wymazało się z pamięci mieszkańców Görlitz?

godzina 12
Spacer filozoficzno-duchowy, którego bohaterami będą Olivier Messiaen i Jakub Böhme. Johannes Schäfer i Samuel Wagner poprowadzą uczestników spod domu Jakuba Böhme do Europejskiego Centrum Pamięć • Edukacja • Kultura, próbując pokazać co wspólnego mają ze sobą Olivier Messiaen i Jakub Böhme, ale też zachęcając do osobistego odkrywania swojej okolicy na nowo. Jak mijane na trasie miejsca łączą się, przenikają, a gdzie różnią się między sobą? Bilet 20 zł.

godzina 15
Mistyka i przyroda — jak Jakub Böhme i Olivier Messiaen pojmowali świat? Panel dyskusyjny z udziałem Thomasa Isermanna, Thomasa Daniela Schleego, prof. Stefana Keyma. Dom Jakuba Böhme na Przedmieściu Nyskim w Zgorzelcu. Wstęp wolny.

godzina 17
Życie nad Nysą — moderowana przez Justynę David dyskusja panelowa z udziałem Agnieszki Bormann, Hanny Ilnickiej, Lothara Quinkensteina w centrum Rabryka. Werk 1 w Görlitz. Wstęp wolny.
Jak zmieniało się życie po obu stronach Nysy przez ostatnie lata? Jak zmieniała się ponadgraniczna egzystencja, praca i komunikacja? Jak zmienia się teraz? Jakie przemiany są konieczne — a jakich byśmy sobie życzyli? Druga część programu będzie otwartym dialogiem i zaproszeniem publiczności do zabrania głosu w moderowanej dyskusji z gośćmi na podium.

godzina 20
Obdarz nas pokojem – koncert chóralny w wykonaniu Europa Chor Akademie pod dyrekcją Jana Hoffmanna oraz Thomasa Brommanna (organy) w Kreuzkirche, Görlitz. Wydarzenie biletowane.
Dzieła znanych kompozytorów reprezentujących różne kraje, epoki i style, jako wspólne wezwanie do pokoju na świecie. Usłyszymy dzieła m. in. Rheinbergera, Williamsa, Barbera, Purcella/Sandströma, Pendereckiego, Schönberga, Blacha, Messiaenowskie „O Sacrum Convivium!” oraz utwory ukraińskich kompozytorów Walentyna Sylwestra i Romana Rybaka.

niedziela, 15 stycznia

godzina 10
Msza Św. z kazaniem Przemiany w chaosie i muzyką organową Oliviera Messiaena w kościele katedralnym św. Jakuba w Görlitz. Wstęp wolny.

godzina 13
Oprowadzenie po miejscu pamięci Stalag VIII A w Koźlicach. Oprowadzają: Kinga Hartmann-Wóycicka, kierowniczka Miejsca Pamięci Stalag VIII A i prezeska fundacji Pamięć • Edukacja • Kultura oraz Aleksandra Grochowska, kierowniczka stowarzyszenia Meetingpoint Memory Messiaen. Bilet 20 zł.

Pierre-Laurent Aimard (fot. Julia Wesely)

godzina 14³⁰
Recital fortepianowy Pierre'a-Laurenta Aimarda w Europejskim Centrum Pamięć • Edukacja • Kultura w Zgorzelcu. Wydarzenie biletowane.
W programie koncertu utwory Messiaena, Bacha, Liszta, Cage'a. Po koncercie dyskusja panelowa z Pierrem-Laurentem Aimardem, studentem Messiaena i prof. dr. Stefanem Keymem.

godzina 17
Kwartet na koniec czasu — koncert kameralny na finał w Europejskim Centrum Pamięć • Edukacja • Kultura w Koźlicach. Wydarzenie biletowane.
Grupa Broken Frames Syndicate wykona utwór Oliviera Messiaena oraz kwartet Quatuor pour l'Aurore des Temps (pol. Kwartet na początek czasu) Camille van Lunen.

Szczegółowy program wydarzeń oraz informacje nt. biletów dostępne są na stronie www.pl.messiaen-tage.eu
Festiwal odbywa się pod patronatem Burmistrza Miasta Zgorzelec.