Od niej warto rozpocząć izerską wędrówkę. Ocalona od ruiny, w nowoczesny sposób prezentuje izerską mozaikę kulturową w zabytkowym wnętrzu

Kościół ewangelicki w Kromnowie w początkach XIX w (źródło: Artystyczna Galeria Izerska)

Kromnów to stara wieś w gminie Stara Kamienica. Po raz pierwszy w dokumentach wzmiankowana została w 1304 r. Protestanci już w drugiej połowie XVI w. prosili o kościół. Długo czekali. Wszak katolicki Śląsk nie pozwalał budować luterańskich kościołów.

Doczekali się dopiero po zagarnięciu tych ziem przez Prusy. Pierwsza budowla z 1744 r. o konstrukcji szachulcowej okazała się niezbyt trwała. W 1802 r. przystąpiono więc do budowy nowego, tym razem murowanego obiektu. Jedne źródła podają, że stary kościół z zachowanym wyposażeniem został po prostu obudowany nowym murem. Inne zaś, że stara konstrukcja została rozebrana, a na jej miejscu powstała nowa. Niezależnie od tego jak było - nowy Dom Boży okazał się solidny. Zachował się do dziś.

Jako budowniczych obecnej bryły kościoła podaje się mistrza ciesielskiego Ellja z Chromca i mistrza murarskiego Menzela ze Starej Kamienicy. Najcenniejsze elementy wystroju to ambona i ołtarz, które zostały ufundowane w 1815 r. Były dziełem Gotfrieda Paula. Organy wykonał znany na całym Śląsku organmistrz Schlag ze Świdnicy.

Wnętrze kromnowskiego kościoła z ołtarzem i organami (źródło: Artystyczna Galeria Izerska)

Poza murami świątyni zachowały się opowieści o nim. Choć niegdyś na śląsko-górnołużyckim pograniczu było ich wiele - kromnowski był wyjątkowy. Szczególnie upodobali go sobie nowożeńcy. A może to kościół upodobał sobie młode pary? W każdym razie ściągały tu z całej okolicy, aby właśnie przed kromnowskim ołtarzem powiedzieć sobie sakramentalne TAK. Mówiono, że przysięga tu wypowiedziana gwarantowała szczęśliwe i dostatnie pożycie małżeńskie przez całe życie. Dziś trudno tego dowieść, ale wierzyć w magiczną moc miejsca może nie zaszkodzi.

Kościół był też ważnym punktem na skrzyżowaniu szlaków turystycznych. Przed II wojną światową główne trasy układały się inaczej niż dziś. Większość turystów wysiadała na dużej, jak na tamte czasy, stacji kolejowej w Rybnicy bądź w Starej Kamienicy. Przyjeżdżali z rozmaitych zakątków Śląska i Saksonii. Ze stacji dorożki wiozły ich przez Kromnów w góry, na szlaki zaczynające się w Kopańcu. Nie mogli pominąć kościoła ewangelickiego. Przystawali w nim na chwilę, aby prosić o pomyślność wędrówek.

Tak może być i dziś! Choć obiekt nie ma już charakteru sakralnego to warto od niego rozpocząć izerską wędrówkę.

Upadek i odrodzenie

Kromnowska świątynia w początkach XXI w. chyliła się ku upadkowi (fot. Adam Spolnik)

Po 1945 r., kiedy ludność niemiecka musiała opuścić Śląsk, niejednokrotnie brutalnie wypędzana, kościół ewangelicki przestał być świątynią. Przestał niemal istnieć w ogóle. Chociaż przecież wciąż stał i patrzył na nowych mieszkańców... Ci jednak nie patrzyli na niego. Kojarzony z niemieckim złem, został zepchnięty na margines, skazany na zapomnienie.
Powoli popadał w ruinę. Użytkowali go mieszkańcy wsi, lecz w sposób mało elegancki. Przez długi czas pełnił funkcję magazynu, stodoły, itp.

Gmina nie miała pieniędzy na uratowanie zabytku. Dzięki pomocy wojewódzkiego konserwatora zabytków, na początku lat 90. XX wieku zabezpieczono tylko dach. To uratowało cały obiekt przed definitywnym zniszczeniem.

Dzięki środkom finansowym gminy Stara Kamienica i funduszom europejskim dawny kościół odrestaurowano (fot. Adam Spolnik)

Po wielu latach poszukiwań środków finansowych, pukaniu do wielu drzwi z prośbami, udało się wreszcie je pozyskać. Pieniądze znalazły się w funduszach europejskich. Rozpoczęto rewitalizację. Projekt współfinansowany został ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 i z budżetu gminy Stara Kamienica. Całość remontu to koszt ponad 1,6 mln zł. To nie mało, ale efekt końcowy robi wspaniałe wrażenie.

Ponieważ w gminie nie ma wyznawców kościoła reformowanego, kościół nie powrócił do dawnej funkcji. Postanowiono o utworzeniu w nim galerii prezentującej dorobek lokalnej społeczności, historię okolicy i zróżnicowanie kulturowe. Tak oto powstała wyjątkowa Artystyczna Galeria Izerska.

Nowoczesne wnętrze zabytku przyjęło świecki, choć nie mniej godny charakter (fot. Adam Spolnik)

Pełni rolę nowoczesnej placówki muzealnej i wystawienniczej połączonej z centrum edukacyjnym. Warto się tutaj wybrać, by zobaczyć wystawę, wziąć udział w prelekcji, posłuchać koncertu czy też obejrzeć film.
Artystyczna Galeria Izerska prezentuje malarstwo, rysunek, fotografię, rzeźbę, witraże ceramikę... Głównie licznych miejscowych artystów.

Artystyczna Galeria Izerska

• Wstęp darmowy
• Kromnów 47 B, gmina Stara Kamienica
• GPS: 50.8935597N, 15.5824561E
• Dojazd: z drogi krajowej nr 3 przez Wojcieszyce lub z drogi krajowej nr 30 przez Starą Kamienicę
• Czynna w czwartki, piątki i soboty od godz. 10 do 18
• Strona domowa Galerii: www.galeriaizerska.blogspot.com
• Kontakt: Adam Spolnik, it@starakamienica.pl , telefon: 757 514 107