Nad izerskim ciemnym niebem jak co roku odbędzie się niezwykłe zjawisko. Warto wówczas wypowiedzieć życzenie. A właściwie... tysiące życzeń

Meteor na niebie (Źródło: Wikipedia)

Nocne niebo wydaje się być oazą niezmienności. Morze gwiazd, a pośród nich wolno przesuwające się planety i Księżyc, każdej pogodnej nocy wygląda tak samo. Na pewno? Otóż niebo się zmienia, choć nie jest to łatwo dostrzegalne.
Przyglądając się dokładniej, możemy zobaczyć dynamiczne wydarzenia na ludzką skalę czasową. Jednymi z niezwykle ciekawych zjawisk, które dzieją się szybko, są "spadające gwiazdy", zwane oficjalnie meteorami. Można je zobaczyć każdej nocy. Jasna, szybko poruszająca się smuga, widoczna przez około sekundę.

Będąc na wakacjach w Górach Izerskich - z dala od świateł miejskich - warto sierpniową noc spędzić pod rozgwieżdżonym niebem. Możemy wygodnie rozsiąść się na leżaku (np. w Stacji Turystycznej ORLE) i popatrzeć w kierunku wschodnim. W tym rejonie nocnego nieba widoczny jest o tej porze roku gwiazdozbiór Perseusz. Ponieważ zobaczymy go dopiero po północy, bądźmy wytrwali w czuwaniu :). Jeśli będziemy mieli odrobinę szczęścia zobaczymy meteory w roju, zwane Perseidami. Nazwa każdego roju meteorów pochodzi od gwiazdozbioru, w którym znajduje się jego radiant (patrz niżej). W przypadku Perseidów jest to gwiazdozbiór Perseusza.

Podobno, po dostrzeżeniu meteoru pomyślane życzenie się spełnia. Podczas obserwacji warto więc przygotować całą listę życzeń, bo meteorów na pewno nie zabraknie. Ja wszystkim wpatrującym się w rozgwieżdżone niebo życzę, aby mieli okazję zobaczyć tzw. deszcz meteorów, kiedy ilość pojawiających się w ciągu godziny meteorów może osiągnąć nawet kilka, czy kilkadziesiąt tysięcy!

Meteor z roju Perseidów zaobserwowany w Górach Izerskich przez astronomów z Klubu astronomů Liberecka (Źródło: KAL, http://udalosti.astronomy.cz/?p=1599)

Rozbłyski na niebie pojawiają się miliony razy każdej doby. Aczkolwiek zobaczyć je można tylko nocą, gdy niebo jest wystarczająco ciemne. Pogodnej nocy dostrzeżemy w różnych częściach nieba zapalający się na chwilę kolejny meteor. Czasami meteory występują grupowo. To roje meteorów - "strumień" meteorytów poruszających się po takiej samej orbicie okołosłonecznej. Kiedy Ziemia przecina ten rój, na naszym niebie pojawia się więcej meteorów. W dodatku wydają się wybiegać z jednego miejsca na niebie, tzw. radiantu (zjawisko podobne jak w czasie jazdy w gęsto padającym śniegu). To wina komet, które za każdym zbliżeniem do Słońca gubią część swojej masy m. in. w postaci drobiazgu skalnego, czyli meteoroidów. Zgubione dalej poruszają się po podobnej orbicie co kometa. Ziemia na swej okołosłonecznej orbicie przecina wiele takich rojów, a my dzięki temu możemy w je ciągu roku podziwiać kilka razy.

Jednym z najobfitszych rojów są Perseidy, które powijają się na niebie latem, a ich maksimum obfitości przypada na połowę sierpnia. W dobrych warunkach pogodowych i ciemnym nocnym niebie, np. takim jak w Izerskim Parku Ciemnego Nieba, można dostrzec kilkadziesiąt meteorów w ciągu godziny!

Jak powstaje zjawisko meteoru?

Radiant roju meteorów oznaczony kółkiem (Źródło: Wikipedia, autor: Anton (2005 rp))

Meteor to zjawisko ziemskie, zachodzące w atmosferze 80-100 km nad naszymi głowami. Pochodzenie ma jednak kosmiczne. By je zrozumieć musimy opuścić na chwilę Ziemię...
Nasz układ planetarny to nie tylko Słońce i 8 planet, którym towarzyszy w sumie ponad 160 księżyców. W skład układu wchodzą też mniejsze ciała: planety karłowate, planetoidy i meteoroidy, a ponadto pył i gaz międzyplanetarny. Planetoidy i meteoroidy to obiekty o nieregularnych kształtach, zbudowane z materiału skalnego lub skalno-lodowego. Rozmiary planetoid wynoszą maksymalnie kilkaset km, a najmniejsze są wielkości kilku metrów. Jeśli obiekt ma rozmiar jeszcze mniejszy, to nazywamy go meteoroidem. Dolne ograniczenie rozmiaru meteoroidu to około 0,1 mm. Poniżej tej granicy są ziarna pyłu międzyplanetarnego.

Planetoidy i meteoroidy nazywane są małymi ciałami Układu Słonecznego. Jest ich bardzo dużo. Tych o rozmiarze ponad 100 km jest około 200, mniejszych znacznie więcej. Szacuje się, że w sumie może być kilka milionów obiektów o rozmiarze powyżej 1 km. Ile jest tych jeszcze mniejszych nie sposób powiedzieć, bo ich zaobserwowanie jest trudne lub wręcz niemożliwe. Jedno jest pewne - ich ilość wyraża się liczbą astronomiczną. Małe ciała, tak jak planety, obiegają Słońce pod wpływem jego siły grawitacji. Lecz ich orbity nie są stałe w czasie. Siły grawitacji planet mogą je zmieniać. A ogromna ilość małych ciał + niestabilność ich orbit = jedno: czasami wchodzą na kurs kolizyjny z innymi obiektami, np. planetami.

Rój meteorów Leonidy (Źródło: Wikipedia, Autor: Juraj Tóth)

Wizja końca świata spowodowanego uderzeniem w Ziemię planetoidy o rozmiarze wielu kilometrów jest nam dobrze znana. Wielokrotnie straszono nas nią w kinie. Takie zjawiska to jednak nie s-f - one się zdarzają. Widać do chociażby na przykładzie Księżyca. Jego powierzchnia gęsto usiana jest kraterami - śladami po zdarzeniach z planetoidami.

Zostawmy jednak te katastrofalne, lecz rzadkie zdarzenia. Zobaczmy co stanie się, gdy z Ziemią zderzy się obiekt o rozmiarach rzędu 1 mm – 1 m, czyli meteoroid. Prędkość meteoroidu względem Ziemi jest ogromna, kilkanaście km/s. Przy tej prędkości na wysokości około 100 km nad powierzchnią Ziemi atmosfera jest wystarczająco gęsta, aby przed meteoroidem utworzyła się fala uderzeniowa. Meteoroid i powietrze w pobliżu niego nagrzewają się do temperatury ponad 2000 K. Wystarczająco dużo by stopić lub wręcz odparować materiał skalny budujący meteoroid. Stopiona powierzchnia meteoroidu odpada od niego. Pędzący przez atmosferę bolid jest dosłownie obdzierany z materii, a proces ten nazywany jest ablacją. Gubiona skała to świecąca smuga. Świeci też samo powietrze. Tak powstaje zjawisko zwane meteorem. Meteoroid nie tylko jest topiony ale również hamowany. Gdy jego prędkość spada poniżej około 4 km/s ablacja ustaje i meteor gaśnie.

Najmniejsze meteoroidy stapiają się w całości. Większe mają szansę przetrwać przelatując przez atmosferę ziemską i spaść na powierzchnię Ziemi. Spadają z prędkością znacznie mniejszą (0,1-0,2 km/s) niż ta, którą miały wchodząc w atmosferę. Meteoroid, który przedarł się przez nasze powietrze i spadł na ziemię, nazywany jest meteorytem. Pokryty jest ciemną skorupą obtopieniową - to ślad po ablacji.

Zachęcam do obserwacji nocnego izerskiego nieba. A tym, którzy zobaczą Perseidy życzę by wszystkie ich życzenia się spełniły!