Rozciągnięte w Dolinie Smědy, znane są od średniowiecza z najważniejszego miejsca odpustowego w regionie. Malowniczo położone u stóp Orzesznika przyciągają turystów i pielgrzymów

Bazylika mnijesza Nawiedzenia Marii Panny w Hejnicach (fot. A. Lipin)

Nazwa miasta prawdopodobnie oznacza "Wieś w gajach". Uważa się, że pierwszymi mieszkańcami na terenie dzisiejszej miejscowości byli węglarze. Za pierwszą wzmiankę o osadzie uchodzi data MCCXI (1211), którą cieśla, rzekomo wyżłobił na belce stropowej drewnianej kapliczki stojącej w miejscu dzisiejszej bazyliki mniejszej Najświętszej Marii Panny. Budowniczowie, którzy kapliczkę przebudowywali w roku 1252 na kamienny kościół, datę MCCXI oznaczyli na sklepieniu.
W latach 1722-29 kościół przebudowano wg projektu T. Haffeneckera na obecną bazylikę, wbudowując w nią pozostałości wcześniejszej świątyni. Barokowa dwuwieżowa budowla od trzech wieków jest religijnym sercem miejscowości. W kościele znajduje się gotycki posąg Św. Marii (Mater Formosa) z lat 80. XIV w. Innym zabytkiem wielkiej wartości jest polny ołtarz Albrechta z Valdštejna oraz inne pamiątki wraz z rodzinnym grobowcem właścicieli byłego majątku frydlantskiego — Clam-Gallasów. Otoczenie bazyliki i klasztoru zdobią liczne kamienne rzeźby. Pośród nich stoi zabytkowa lipa drobnolistna o obwodzie pnia 405 cm i wysokości 20 m, licząca ok. 250 lat.
W latach 1692-96 M. A. Canevall dobudował do pierwotnego kościoła czteronawowy klasztor z ambitem, który został następnie przekazany franciszkanom. Od 1994 r. w klasztorze znajduje się Międzynarodowe Centrum Odnowy Duchowej. Msze w kościele odprawiane są codziennie oprócz poniedziałków, w niedziele o godzinie 9. Główne pielgrzymki odbywają się 31 maja oraz 2 lipca, a międzynarodowa 8 września.

Poza bazyliką w miejscowości godne uwagi są domy przysłupowe i przysłupowo-szachulcowe (np. nr 108, nr 118, nr 175). W domu nr 150 znajduje się Galeria Bartoša, w której można zakupić miejscowe pamiątki. Ciekawostką dla miłośników historii są również pozostałości teatru leśnego. Zbudowało go w l. 1913-14 w miejscu zwanym Na Hrátkách, hejnickie Stowarzyszenie dla poprawy ruchu drogowego. Pierwsze przedstawienie odbyło się 7 czerwca 1914 dla 1000 widzów.

Kolejnym interesującym obiektem zabytkowym jest most w kierunku Ferdinadova z początku XVIII stulecia.

Dobrze klimatyzowany ;) Hotel Perun w pierwszej dekadzie XXI w. (fot. A. Lipin)

W samym centrum miejscowości, przez wiele dziesięcioleci pielgrzymów gościł hotel PERUN. Wybudowany naprzeciw bazyliki otwarty został na Boże Narodzenie roku 1900 jako hotel Klasztorny dwór. Z 25-metrową wieżą widokową szybko stał się centrem miejscowego życia kulturalnego. Nieco później został przemianowany na Cesarski dwór (niem. Kaiserhof) , a następnie otrzymał imię swego właściciela — wielkiego przedsiębiorcy lokalnego Franza Josefa Scholze — Hotel Scholz. Kolejną nazwę otrzymał w roku 1945: Hotel Praha. Pod nazwą Perun zwrócony dawnym właścicielom, przeszedł w ręce pewnej przedsiębiorczyni z Chomutova. W roku 1997 jego znaczna część runęła. Po kilku latach ruinę rozebrano.

W Hejnicach od początku istnienia rozwijała się ludzka wytwórczość i przemysł. W XVI wieku uruchomiono w pobliżu szereg kopalń rudy żelaza, którą na miejscu w niewielkich hutach przetapiano na surowiec. Od XIX wieku zaczął dynamicznie się rozwijać przemysł tekstylny. Liczne manufaktury dały początek współczesnym zakładom, a tradycje włókiennicze podtrzymywane są w okolicy do dziś. Wytwarzano tu również porcelanę, jednak nigdy Hejnice nie stały się większym ośrodkiem w tej gałęzi. Podobnie, mimo bliskiego sąsiedztwa z prężnymi ośrodkami szklarskimi i dostatku surowców, nie rozwinęło się w Hejnicach szklarstwo.

Miastem Hejnice stały się 31 czerwca 1917 r. Dziś mają przemysłowy i rekreacyjny charakter. Żyje tutaj niecałe trzy tysiące mieszkańców. Mają do dyspozycji m.in. przedszkole, szkołę podstawową oraz średnią szkołę leśniczą.

Góry nad Hejnicami: m.in. Ptačí kupy (1013 m n.p.m.) i skalisty Ořešník (800 m n.p.m.) dominują nad miasteczkiem (fot. A. Lipin)

Z okolicą Hejnice łączy kolej i liczne szosy. Przebiega tędy lokalna linia kolejowa Raspenava–Luh pod Smrkem–Lužec pod Smrkem–Hejnice–Bílý Potok, a dalej trasę tę kontynuuje szosa na Smědavu (Smiedawę). Inne drogi łączą Hejnice z pobliskimi Lázněmi Libverda.

Okolice Hejnic — gęsto zaludnione od najdawniejszych czasów, położone pod urozmaiconym i rozczłonkowanym głębokimi dolinami Oldřichovskim hřebenem, są bogate w atrakcje turystyczne, miejsca owiane legendami, z wieloma ciekawostkami i bogatą historią.

Wielkimi atrakcjami najbliższej okolicy są m.in.:

• punkty widokowe Ořešník (800 m n.p.m.), Paličník (844 m n.p.m.), Frýdlantské cimbuří (900 m n.p.m.)
• wodospady na Černém potoce i na Štolpichach
• hotel górski i baza turystyczna Smědava położna u stóp Jizery (1122 m n.p.m.)
• Obří sud (Wielka Beczka) w Lázně Libverda — restauracja w... beczce na wino.

Legenda o złym mnichu i dzwonach

W kościele Nawiedzenia Marii Panny podobno onegdaj dzwonnikiem był gruby i zły franciszkanin. Kiedy zmarł, dzwony nie chciały mu zadzwonić na pogrzeb i bez dźwięku kołysały się na wieży. Zaklęcie złamał dopiero doświadczony myśliwy, który odniósł czarnego koguta — duszę dzwonnika — do jeziorek Na Čihadle (Na Czatowni), na skłonie Černéj hory (Czarnej Góry), które są bramą do piekła, i tam wrzucił go do wody.