Rzekome miejsce kultu pogańskiego przez wieki było punktem widokowym

Pohanské kameny (pol. Pogańskie Kamienie) - dawny punkt widokowy na Frýdlantską pahorkatinę i Góry Izerskie (fot. Bogusława Pikulska i Robert Zambrowski)

Na północno-wschodnim krańcu wsi Višňová, ponad przysiółkiem Michalovice, wznosi się wzgórze o wysokości 297 m n.p.m. Nosi nazwę Pohanské kameny (pol. Pogańskie Kamienie). Miano to zawdzięcza grupie wielkich głazów wieńczących wzniesienie. Dawniej różnie je nazywano, np. Windmühlen Berg (pol. Wiatraczna Góra) czy Michelsberg (pol. Michałowa Góra). Pierwsze miano wzięło się od stojącego na północnym zboczu wiatraka-koźlaka. Drugie, odosobowe dało nazwę położonym poniżej zabudowaniom - Michelshäuser (pol. Michałowe Domy). U wschodnich stóp wzgórza usytuowana jest stacja kolejowa "Višňová", na trasie Frýdlant ↔ Zawidów.

Wzgórze Pohanské kameny widziane z Višňovej (fot. A. Lipin)

Wspomniana grupa skalna, złożona z obłych głazów o nieregularnych kształtach, zbudowana jest z granitów rumburskich. To niezwykle stara skała magmowa, o zbitej i bezładnej budowie. Powstała w wyniku granityzacji gnejsów izerskich. Głazy wznoszące się ponad okolicę, do drugiej wojny światowej były odwiedzanym przez okoliczną ludność, dobrym punktem widokowym. Na najwyższym kamieniu zamontowano barierki ochronne, a do platformy prowadzą metalowe schodki. Dziś skałki zatraciły walor widokowy, bowiem wokół wyrosły drzewa.
Grupa bloków skalnych zwanych dawniej także Wielkimi Kamieniami (niem. Grose Stein), dzisiejszą nazwę Pogańskie Kamienie - tak jak całe wzgórze - zawdzięcza poglądowi, iż w zamierzchłej przeszłości służyły jako miejsce kultu.

Heidenstein (Granitfelsen) bei Weigsdorf / Pogańskie Kamienie (skały granitowe) koło Wigancic - w niemieckim opisie mylnie zaszeregowane do Zittauer Gebirge (fot. Ernst Gäbler, 1925 r.; źródło: Deutsche Fotothek)

Na powierzchni kilku kamieni znajdują się misowate zagłębienia. Uznane za dzieło przedhistorycznych mieszkańców okolicy, jako misy ofiarne, do których podczas obrzędów miała spływać krew z ofiar zwierzęcych. Niemiecki bibliotekarz i badacz, Karl Benjamin Preusker w swym dziele "Blicke in die vaterländische Vorzeit: Sitten, Sagen, Bauwerke und... (Tom 1)", sformułował tezę, że dokonywano tutaj starogermańskich obrzędów przesilenia. Wokół Pogańskich Kamieni znajdowano fragmenty narzędzi i kamiennych siekierek z epoki kamienia. Niestety wykopaliska te zaginęły. Podobno jeszcze w XIX wieku wiejska młodzież schodziła się na wierzchołek wzgórza, podczas przesilenia letniego i paląc ogniska - świętowała najkrótszą noc w roku.
Warto także zaznaczyć, że zaledwie 2,5 kilometra na północny-zachód, na skalnej ostrodze znajduje się grodzisko Loučná-Saň. Pochodzi prawdopodobnie z przełomu IX i X wieku. Okolica obfituje w grodziska oraz ślady osadnictwa prehistorycznego i wczesnośredniowiecznego. Wymienić choćby warto grodzisko w pobliskich Předláncach, czy górnołużyckim Niedowie lub Bratkowie.

Misy wietrzeniowe w jednym z Pogańskich Kamieni, które miały być ofiarnymi (fot. Bogusława Pikulska i Robert Zambrowski)

Od tej rzekomej kultowej funkcji kamienie zwano Opfersteine (pol. Ofiarne Kamienie). Nie było to jednak wybitnie oryginalne miano. Stosowano je do wielu innych skałek z misowatymi zagłębieniami, albo też dla samych mis, w całej niemieckojęzycznej Europie. Inną, równie często spotykaną - także w okolicy - nazwą z tamtego okresu, była Heidenstein czyli po polsku właśnie Pogańskie Kamienie. W literaturze polskiej pojawiają się informacje o rzekomym stole ofiarnym, który miał się znajdować w obrębie Ofiarnych Kamieni. Wg tych przekazów na polecenie miejscowych feudałów został rozbity i całkowicie zniszczony. Wiele wskazuje na to, że zaszła pomyłka, czy też nieścisłość, być może w tłumaczeniach. "Głaz z otworami", czyli misami ofiarnymi, znajduje się nadal na miejscu, i choć płaski - nie przypomina ofiarnego stołu.

Wiegsdorf; Heidenstein / Wigancice; Pogańskie Kamienie (arch. A. Lipin)

Tablice upamiętniające pobyt Ludwiga Karla Virchowa i innych naukowców w ramach badań terenowych w 1885 r. (fot. Bogusława Pikulska i Robert Zambrowski)

Wielkie Kamienie... Ofiarne Kamienie... Pogańskie Kamienie... A może Rumburskie Kamienie? (fot. Bogusława Pikulska i Robert Zambrowski)

Podczas wizyty naukowej członków Towarzystwa Badań Antropologii i Prehistorii Górnych Łużyc oraz Dolnołużyckiego Towarzystwa Antropologicznego i Archeologicznego 5 czerwca 1895 r., Pogańskie Kamienie odwiedził berliński lekarz i archeolog, dr Rudolf Ludwig Karl Virchow. Po skrupulatnym przebadaniu orzekł, że misy w kamieniach są naturalnym utworem skalnym, powstałym wskutek erozji. Choć nie można definitywnie wykluczyć, że kamienie służyły celom kultowym, a wspomniane zagłębienia - za misy ofiarne - to pewne, iż są naturalnym wytworem.
Wizytę naukowców przypomina, dziś już niemal nieczytelna, tablica wprawiona w skałę po północnej stronie żelaznych schodów. Obok starej, kilka lat temu Ludwig Feyerabend, ufundował nową tablicę upamiętniającą badania sprzed 120 lat.

Serdeczne podziękowania za aktualne fotografie dla członków bogatyńskiej Sekcji Turystycznej BOG-TUR, p. Bogusi Pikulskiej i p. Roberta Zambrowskiego.
Polecam relację z wędrówki do Pogańskich Kamieni piechurów z Bogatyni: Wędrówki z BOG-TUR: rajd do "Pogańskich Kamieni" w Czechach

Pohanské kameny (Višňová) na mapie