Biała – nie boska, góra

Fons Quißifluvy na mapie Lvsatia Svperior, Authore Barthololomeo Sculteto Gorlitio., Henricus Hondius, Amstelodami 1633 (źródło: Deutche Fotothek)

Pierwsza wzmianka o Flinsberg datowana jest na 1524 r.¹⁶ Konkretnie wymieniona jest tutejsza karczma, pieszczotliwie zwana Fegebeutel (pol. Czyścisakwa). Zakładając, że kilka bud leśnych nad potokiem zamieszkanych było od kilkudziesięciu laty – to dość późne ujawnienie w historii regionu. Pozwala przypuszczać, iż osada powstała u progu nowożytności, nie prędzej niż w XV stuleciu. Co nie dziwi – w góry osadnictwo docierało z trudem. Wydarzenia z legendy – strącanie Flinsa i ukrywanie go przez Milczan – musiałyby rozgrywać się najpóźniej pod koniec XII w. Wieś Steyne (Kamień, k. którego miał być ostatni raz restytuowany Flins), położona niżej i dogodniej, pierwszy raz wzmiankowana jest w 1375 r.¹⁷ Oczywiście i w tym przypadku możemy przyjąć istnienie wcześniejsze, nawet i 100-letnie. To jednak wciąż wiek XIII. Kto zatem miał przechować pamięć o skryciu Flinsa i nadać nadkwiskiej osadzie odboskie imię, skoro nie było ciągłości osadniczej? Nauka o śladach ludności milczańskiej w dorzeczu Górnej Kwisy milczy.
Do XVII w. Flinsberg musiał niewiele znaczyć skoro nie pozostawił po sobie nawet kropki na mapie. Na najstarszych kartach, niezwykle dokładnych jak na tamte czasy, brak nazwy Flinsberg. Pojawiają się tylko: źródła Kwisy oznaczane jako „Queiße”¹⁸, „Quissa”¹⁹ lub „Fons Quißi fluvy”²⁰, karczma „Fegebeutel” oraz góra „Weisse Flinsberg”, obocznie opisana jako „Weise Flußberg”²¹(Fluß = rzeka).
Przeniesienie imienia Flins na nazwę miejscowości jest zupełnie nieprawdopodobne. Tradycja o ukryciu Flinsa pod izerską górą musiałaby przetrwać poza pamięcią lokalnej ludności paręset lat, do czasów kolonizacji niemieckiej. Skąd zaś osadnicy mieliby się dowiedzieć o ukryciu przy źródłach Kwisy Flinsa? Z XV-wiecznej kroniki?

(Od dołu:) Weißesteinrücke, Weiße Flinsberg, Qveißbrunnens, Ober Flinsberg, Fegebeutel, Nieder Flinsberg na mapie Górnych Łużyc Adama Friedricha Zürnera w: Atlas Augusteus Saxonicus z lat 1711-42 (źródło: Deutche Fotothek)

Słowo Flins jest zdecydowanie pochodzenia niemieckiego, a nazywanie tak rzekomego bóstwa wendyjskiego opierane jest wyłącznie na zdaniu zapisanym przez Boto: „affgot de het flyns wente he stod up eynem flynßsteÿne”²² (lub po redakcji: „[abgott de het flyns – przyp. AL] wenta ha stod upp einem Flinssteyn”²³). Zdaniem krytyków Kroniki Sasów i wyprowadzania nazwy bałwana słowiańskiego od słowa flyns, odnosi się ono wyłącznie do kamienia na jakim posąg mógł być ustawiony.
Rzeczywiście, Flins = krzemień, otoczak²⁴, średnio-wysokoniemieckie i ś.-dolnoniem. vlins, nowo-wysokoniem. flins ze staro-wysokoniem. flins = twarda skała, krzemień, lita skała, skała²⁵ W dialektach niemieckich to nawet pięściak i wiele innych rodzajów kamienia, włącznie z kwarcem²⁶. Dawniej krzemień i kwarc nie były wybitnie rozróżniane w nazewnictwie, są wszak tylko różnymi formami występowania krzemu.
Wspomniany już oronim Weisse Flinsberg, możliwy do przełożenia jako Biała Kwarcowa Góra lub Biała Krzemienna Góra, to dzisiejsze Izerskie Garby – miejsce pozyskiwania kwarcu od XIII w.²⁷ Jeszcze bardziej na wschód, nad Schreiberhau (pol. Szklarską Porębą), oznaczana na mapach była góra Weisse Steinrücke – Biały Kamienny Grzbiet. Często mylnie utożsamiana jest z Izerskimi Garbami. Prędzej było to Zwalisko lub – co bardziej prawdopodobne – Wysoki Kamień.
Oba toponimy: Flinsberg i Weisse Flinsberg, doskonale można wytłumaczyć poprzez występowanie białych skał. Zarówno na Sępiej Górze wznoszącej się bezpośrednio nad Flinsberg, na której szczycie grupa granitognejsów z przerostami kwarcu zwana była Biały Kamień, jak i na Izerskich Garbach – żyły kwarcowej. Stóg Izerski górujący od południa nad Świeradowem-Zdrojem – dawnym Flinsbergiem, jeszcze do lat 50. XX w. nazywany był Kwarcem.

16) Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 1. Góry Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa-Kraków 1989, s. 104.↑
17) Słownik Geografii Turystycznej Sudetów. t.2. Pogórze Izerskie, cz. 2 A-Ł, red. Marek Staffa, I-BIS, Wrocław 2003, s. 318.↑
18) Bartholomaeo Sculteto Gorlitio, Lvsatia Svperior, Amsterdam < 1635.↑
19) Bartholomaeo Sculteto, Lusatiae superioris tab. chorographica, M. Augusto, Görlitz 1593.↑
20) Bartholomaeo Sculteto / Petrus Schenk, Lvsatia Svperior, Gerardum Valk, Amstelodam przed 1700.↑
21) Adam Friedrich Zürnern, Markgraftum Oberlausitz, 1742.↑
22) Karl Gottlob von Anton, op. cit.↑
23) Johann Gottlob Worbs, Sollte wirklich die Sage von einem Wendischen Abgott Flins einen historischen Grund haben?, „Neues lausitzisches Magazin”, Görlitz 1822, s. 572-73.↑
24) Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Bd. 3, Verlag von S. Hirzel, Leipzig 1854-1961, s. 1801.↑
25) Elisabeth Karg-Gasterstädt, Theodor Frings, Althochdeutsches Wörterbuch, Bd. 3, Akademie-Verlag Berlin, Leipzig 1952, s. 966.↑
26) Johann Christoph Adelung, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, Bd. 2, Breitkopf und Hartel, Leipzig 1793-1801, s. 211.↑
27) red. Marek Staffa, op. cit., s. 50.↑

Pogrzeb świeradowskiego Flinsa do pobrania w formacie EPUB (~4,2 MB)

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: