Górski cmentarzyk nie stanie się drugim Pęksowym Brzyzkiem, lecz wart jest pamięci

Kaplica Preusslerów na cmentarzu ewangelickim w Szklarskiej Porębie-Dolnej - wyjątkowej pamiątce z czasów Schreiberhau

Zwany przesadnie Panteonem Karkonoszy, choć położony w Górach Izerskich, cmentarz ewangelicki w Szklarskiej Porębie, od kilku lat ma dobrą koniunkturę. Przez kilkadziesiąt lat zaniedbany, dewastowany, zrujnowany, z początkiem XXI stulecia przedstawiał opłakany obraz. Strata dla lokalnej i śląskiej kultury tym większa, że jest ostatnim przystankiem ziemskiej obecności wielu wybitnych Ślązaków, mających niemały wpływ na kulturę całego kraju.

Pochowani są tam nie tylko twórcy szklarskiej świetności Szklarskiej Poręby, ale też wybitni literaci, od Carla Hauptmanna poczynając, malarze — np. Georg Wichmann, mistrzowie szklarscy i hutnicy, jak choćby August Wennrich i Oskar Simon.

Panteon Karkonoszy dawny cmentarz ewangelicki w Szklarskiej Porębie wczoraj - dziś - jutro. Jelenia Góra, 2022

Ostatnie pochówki odbyły się tutaj w 1946 roku. Pewnie gdyby cmentarz nie był nominalnie ewangelickim, katolicka ludność przesiedleńcza także byłaby tu grzebana.
Cmentarz, choć zabrzmi to cokolwiek upiornie, przeżywa swój mały renesans. Jako temat podnoszony na wielu obradach rady miejskiej Szklarskiej Poręby przez zmarłego w 2020 roku muzealnika dr. Przemysława Wiatera, doczekał się społecznych akcji sprzątania i porządkowania. Udział, poza mieszkańcami Szklarskiej Poręby brali w nich niemieccy wolontariusze porządkujący wiele śląskich cmentarzy, zrzeszeni w Landsmannschaft Schlesien.

Promocja książki w Muzeum Karkonoskim - Domu Carla i Gerharta Hauptmannów, oddziale w Szklarskiej Porębie

Po kilku takich akcjach wspieranych przez miejskie służby, cmentarz jest w stanie umożliwiającym spacery. Odnowiona w 100. rocznicę śmieci tablica nagrobna C. Hauptmanna, jest niejako symbolem restauracji cmentarza. Kolejnym ważnym, choć tylko w warstwie duchowej, jest wydanie zbiorowego opracowania Panteon Karkonoszy dawny cmentarz ewangelicki w Szklarskiej Porębie wczoraj — dziś — jutro pod redakcją Julity Izabeli Zapruckiej oraz Ivo Łaborewicza. Dziewięcioro autorów: Piotr Gryszel, Ivo Łaborewicz, Krzysztof Antoni Łuczyński, Agata Duda-Koza, Natalia Południak, Grażyna Prawda, Bożena Danielska, Natalia Południak, Arkadiusz Lipin — literaturoznawców specjalizujących się w literaturze niemieckiej, krajoznawców i regionalistów oraz historyków sztuki, w dziesięciu odsłonach przedstawiło wyjątkowy charakter cmentarza. Książkę wydało Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze w partnerstwie Archiwum Państwowego we Wrocławiu – oddziału w Jeleniej Górze. Wstępem opatrzyła dyrektorka muzeum J. I. Zaprucka, a kierująca przez nią placówka przejęła niejako nad cmentarzem naukową pieczę. Pracownicy muzeum — Janusz Jaremen i Łukasz Kwietnicki — rozszerzyli opracowanie swoimi fotografiami. Publikacja ukazała się dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Saksonii, zaś opracowaniem technicznym i drukiem zajęło się wielce zasłużone dla lokalnej regionalistyki Wydawnictwo Ad Rem w Jeleniej Górze.

Tablica przypominająca historię cmentarza ustawiona przed wejściem zimą 2023 roku (fot. R. Kotecki

Książka ukazała się pod koniec 2022 roku, a na początku bieżącego przed bramą główną na cmentarzu stanęła nowa, dwujęzyczna tablica informująca o historii i wadze cmentarza. Powstała dzięki dwóm wielokrotnym uczestnikom akcji sprzątania Panteonu Karkonoszy: radnemu miejskiemu Robertowi Koteckiemu oraz Robertowi Wollnemu z Landsmannschaft Schlesien. W jej ustawieniu pomogło Miasto Szklarska Poręba.
Aby cmentarz stał się godnym miejscem pamięci, z szacunkiem dla złożonych tam ludzi, a zarazem sugestywną lekcją historii, potrzeba jeszcze kilku ważnych dokonań. Badania powinni przeprowadzić archeolodzy, wykonana musi być inwentaryzacja i dokumentacja, aż wreszcie przeprowadzone prace naprawcze i konserwujące. Z pewnością na te cele potrzebne będą niemałe pieniądze. Zapewne takie, których lokalna społeczność nie udźwignie. Tym niemniej warto się o nie starać, by nie tylko okazać szacunek pochowanym, ale też stworzyć kolejne miejsce pojednania — bardzo potrzebne w rozchwianej dziś Europie.