Pogoda sprawiła, że oczekiwanie na niezwykłe zjawisko kosmiczne było dramatyczne. Udało się jednak. Tranzyt Wenus na tle Słońca było widać "jak na talerzu"

Obserwacje astronomiczne na Stogu Izerskim. Tranzyt Wenus na tle Słońca 2012 (fot. Tomasz Mrozek)

Im bliżej Gór Izerskich tym więcej chmur. Jadąc do Świeradowa przedpołudniem 5 czerwca 2012 r. towarzyszył nam deszcz. Wierzchołki okolicznych gór zasłaniała pierzyna niskich chmurzysk. W Miejskim Zespole Szkół zaplanowaliśmy wizytę złożoną z obserwacji i wykładów. Odbyły się tylko te ostatnie. Do teleskopów zamiast światła słonecznego mogliśmy, co najwyżej, nazbierać deszczówki. Kiedy na wykładzie zapraszaliśmy na Stóg Izerski na wspólne obserwacje tranzytu Wenus następnego ranka, ludzie nie bardzo wierzyli, że zobaczymy choćby jedną dziurę w chmurach. Cóż... Choć chmury są największym wrogiem astronoma - czasem ustępują.

Wenus na tle Słońca. Filtr + teleskop + telefon, tyle wystarczy, by uchwycić zjawisko (fot. S. Kołomański)

Ale od czego jest nadzieja? Nie odstępowała nas na krok, więc z czasem zamieniała się pewność. Przecież musi się nam udać. To zjawisko zdarza się zbyt rzadko. Prognoza od kilku dni była niezmienna: w nocy z wtorku na środę całkowite rozchmurzenie, czyste niebo utrzyma się do przedpołudnia.
Z tą nadzieją pojechaliśmy do schroniska "Na Stogu Izerskim". Popołudnie spędziliśmy siedząc w chmurze, a za oknami schroniska widoczna była szara "nicość". Wieczorem pojawili się studenci z Koła Naukowego Studentów Astronomii UWr oraz kilkunastu turystów. Wśród nich byli również tacy, którzy przyszli specjalnie na obserwacje tranzytu. Widać optymizm pogodowy dopisywał nie tylko nam.

Dwie godziny przed zachodem Słońca Stóg Izerski wynurzył się z chmury i pojawiło się kilka małych dziur z niebieskim niebem. Widzialność była doskonała. Pogórze Izerskie i Karkonosze widoczne były wyraźnie. Tuż pod godzinie 20. w sali schroniska rozpoczęły się wykłady, na których pojawiło się kilku turystów. To było o kilku więcej niż się spodziewaliśmy zobaczyć. Przecież był środek tygodnia podczas roku szkolnego, pogoda fatalna, a miejsce oddalone od cywilizacji o kilkaset metrów górę.
Wykłady skończyły się po 23. Na niebie między chmurami pojawiło się kilka gwiazd. Noc była jasna, bo Księżyc był tuż po pełni. Pogoda najwyraźniej miała się ku lepszemu. No to rozstawiamy teleskopy!

Teleskopy czekają na wschodzące Słońce (fot. S. Kołomański)

Tranzyt Wenus rozpoczął się tuż po godzinie 24. W sali podłączyliśmy komputer do sieci, żeby śledzić zjawisko dzięki transmisjom nadawanym na żywo z różnych miejsc świata. Oczekiwanie na wschód Słońca dzieliliśmy pomiędzy obserwacje coraz lepiej widocznego nieba a śledzenie na ekranie czarnego dysku Wenus. Powoli sunął na tle Słońca.
Godzina 2 w nocy - chmury zniknęły całkowicie! Wraz z pogodnym niebem na Stogu pojawiła się grupa młodzieży ze Świeradowa. Zachęceni wykładem w szkole, postanowili na własnych nogach, w nocy wdrapać się na górę i zobaczyć tranzyt. Szacunek dla nich za zapał!

Po godzinie 4 teleskopy wyposażyliśmy w filtry słoneczne i skierowaliśmy na znajdujące się jeszcze pod horyzontem Słońce^*. Byliśmy w pełnej gotowości. Do godziny "zero" pozostało nieco ponad 30 min. Razem z nami na wschód czekało kilku gości schroniska.

Izerski poranek (fot. S. Kołomański)

Słońce pojawiło się o 4³⁷. Czerwone, zniekształcone przez refrakcję i z "plamką" Wenus. Przez kilka minut można było je bezpiecznie obserwować gołym okiem a nawet przez lornetkę. Potem, gdy podniosło się wyżej i stało się zbyt jasne, do pracy ruszyły teleskopy. Z pięciu instrumentów dwa wykorzystywaliśmy do robienia zdjęć, przez pozostałe można było podziwiać tranzyt własnym okiem. Czasu na oglądanie było sporo. Przez ponad dwie godziny śledziliśmy jak Wenus wolno sunie na tle Słońca.
Razem z nami zjawisko obserwowali wszyscy goście schroniska, jego gospodarze i wspomniana grupa młodzieży, a nawet kilka innych osób, które dojechały o świecie na rowerach.

Koniec zjawiska zaczął się o 6³⁹. Tarcza Wenus zetknęła się z brzegiem dysku Słońca od strony wewnętrznej. Ten moment to tzw. III kontakt. Przez następne 15 min. Wenus "zsuwała się" ze Słońca. Tranzyt się kończył. To był ten moment, kiedy zobaczyliśmy atmosferę Wenus. Dookoła wystającej poza Słońce tarczy planety widać było słaby pierścień światła słonecznego rozproszonego w gęstej atmosferze Wenus.

Obserwujemy... (fot. S. Kołomański)

Godzina 6⁵⁴ - IV kontakt. Koniec tranzytu. Pozostało tylko poskładać teleskopy. Wreszcie mogliśmy pozwolić sobie na zasłużony sen. Od 26 godzin byliśmy na nogach. Ale warto było!
Jedna z pierwszych myśli po przebudzeniu? "Następny tranzyt Wenus widoczny w Polsce dopiero 8 grudnia 2125 roku". Kolejna? 9 maja 2016 roku będzie tranzyt Merkurego trwający do zachodu Słońca. Znów obserwacje w Górach Izerskich? Jasne!

Ostatni tranzyt Wenus w naszym życiu za nami. Zostały wspomnienia i zdjęcia. Nie tylko samego zjawiska, ale również wspaniałego wschodu Słońca. Niesamowite kolory nieba i chmur oraz mgły zalegające w dolinach Pogórza Izerskiego. Takie widoki tylko w górach!
Wydarzenie przebiegło lepiej niż mogliśmy się spodziewać. Zobaczyliśmy rzadkie zjawisko w pięknej oprawie przyrodniczej. Udało nam się postawić na nogi i do teleskopów wszystkich turystów nocujących w schronisku, a nawet jego gospodarzy. Świeradowska młodzież też wolała nocny marsz na Stóg niż wylegiwanie się w łóżku. Ile takich poranków zdarza się w życiu?

Jajowe Słońce, Wenus widoczna tuż ponad pasem chmur (fot. S. Kołomański)

Kończąc te wspomnienia dziękuję:
Gospodarzom schroniska "Na Stogu Izerskim" za przyjęcie astronomów pod swój dach
Nadleśnictwu Świeradów za wypożyczenie teleskopu
Wszystkim, którzy pomimo nieludzkiej pory obserwowali z nami na Stogu tranzyt Wenus
Meteorologom za właściwą i sprawdzającą się prognozę pogody

Zaś wszystkich spragnionych rzadkich zjawisk astronomicznych zapraszamy do Orla 15 lipca br. Rano tego dnia Księżyc zasłoni planetę Jowisz na ponad pół godziny. Astronomowie i teleskopy będą na Was czekać.

___________________
*) Astronomowie dysponują teleskopami, które potrafią dzięki komputerom śledzić pozorny ruch Słońca względem Ziemi i dzięki temu ich sprzęt podąża za Słońcem automatycznie.

Tranzyt Wenus 2012 obserwowany na Stogu Izerskim 6 czerwca 2012 r.