Wiele pięknych miejsc w Górach Izerskich jest wytworem człowieka. Wydarta 380 lat temu rękami drwali Nová Louka jest dziś podziwianą i licznie odwiedzaną ostoją przyrody

Šámalova chata na Novej louce (fot. Sylwester Kołomański)

Nová Louka (niem. Neuwiese / Neue Wiese, pol. Nowa Łąka) to nieduża polana śródgórska na wys. 778 m nad morzem. Oddalona o 30 minut drogą od Bedřichova położona w gruntach tej gminy, w okresie (powiecie) Jablonec nad Nisou, nad Blatném potokiem w Jizerských horách. Łąka jest ważnym skrzyżowaniem letnich i zimowych szlaków turystycznych w czeskich Górach Izerskich. Znajduje się tutaj, utworzony w 1960 r., rezerwat przyrody Nová louka chroniący 31,87 ha górskich wrzosowisk z kosodrzewiną i podmokłych świerczyn w dolinie Blatnego potoku.
Pośrodku Nowej Łąki stoi samotna chata, w której mieści się popularna restauracja i pensjonat, zwana Šámalova chata.

Popularny cel wycieczek mieszkańców okolicy i przybyszów z daleka, kilkaset lat temu, był... lasem (fot. A. Lipin)

Czasem też używa się innej nazwy polany — Šámalova louka. Upamiętnia dr. Přemysla Šámala (4 paź. 1867 / 9 mar. 1941) — sekretarza prezydentów Pierwszej Republiki Czechosłowackiej, Tomáša G. Masaryka, Edvarda Beneša i krótko Emila Háchy. Šámal jako zapalony wędkarz i myśliwy często korzystał z samotni aż do 1938 r., czyli do czasu zajęcia Jizerských hor przez III Rzeszę. Uwięziony przez nazistów, został zamęczony w berlińskim więzieniu Alt-Moabit.
W 1947 r. na wschodnim skraju łąki, ustawiono głaz z płytą pamiątkową i medalionem dla uczczenia Přemysla Šámala — uczestnika pierwszego i drugiego ruchu oporu i zasłużonego działacza narodowego. Tablicę usunęli komuniści w 1960 r., lecz udało się ją uratować i we wrześniu 1990 r. została ponownie zainstalowana.

Poręba

Niegdyś poręba - teraz rezerwat. Acer Pro Memoria Francisci Comitis Clam-Gallas / Klon Pamięci Franciszka hrabiego Clam-Gallasa, 17 maja 2014 (fot. A. Lipin)

Nowa Łąka powstała w latach 1630-32 z poręby, kiedy zakładano Nowe Miasto w Libercu. Drewno do budowy osiedla pozyskiwano z Jizerských hor ze świerkowego lasu rosnącego nad Blatným potokem, w pobliżu torfowiska. Porębę po oczyszczeniu nazwano Nová louka, w odróżnieniu od znajdującej się w pobliżu starej łąki. Szczegółowo te fakty relacjonuje liberecki hejtman Jung z Jungentalu swemu panu, hrabiemu Valdštejnowi z Jičína, w dokumencie datowanym 19 października 1632 r.:
"Przez to, że w dzisiejszym państwie jest dosyć wielkich i dzikich gór, które przynoszą bardzo mało pożytku, wykonałem miłościwy rozkaz Jego Książęcej Miłości. Minionego i jeszcze poprzedniego roku nad potokiem zwanym Błotny, kazałem wyrąbać świerkowy las. Powstała tu ładna polana, zdatna do chowu zwierzyny, o długości 350 sążni [1 sążeń czeski (sáh) = 1,7928 m — przyp. AL] i szerokości 230 sążni, przez którą płyną dwa potoki. Kazałem ją oczyścić i wykopać pniaki, za co robotnikom zapłaciłem podle sznura [dawna jednostka miary — przyp. AL], który ma 15 sążni kwadratowych. Ponieważ wymieniona równina ma być jeszcze powiększona, oczekuję od Waszej Książęcej Miłości miłościwego rozkazu, czy roboty mają być kontynuowane przyszłego lata. W tym roku było powalone około 180 sznurów, każdy 15 sążni kwadratowych. Przy wyrębie został wystawiony dom, w którym rębacze mieli schronienie. W przyszłości, podle upodobania Waszej Książęcej Miłości, kiedy rozpocznie się chów inwentarza w tym miejscu, dom nada się do wygodnego użycia."

Rezerwat NOWA LOUKA chroni górskie wrzosowiska z kosodrzewiną i podmokłe świerczyny w dolinie Błotnego Potoku (fot. A. Lipin)

Łąkę, prawdopodobnie przez znaczną odległość od siedzib ludzkich, użytkowano przez krótki czas lub wcale. Bowiem w następnych latach założono hodowlę cieląt w Rudolfovie. Zagospodarowana polana do końca wojny trzydziestoletniej częściowo zarosła nowym dzikim lasem. Dzisiejszy wygląd uzyskała dopiero w latach pięćdziesiątych XVIII stulecia.

Szkło z polany

Torfowisko na Nowej Łące jest przywracane przyrodzie. W ostatnich dziesięcioleciach XX w. było osuszane (źródło: Wikipedia.CZ / Huhulenik)

Ze zezwoleniem panów okolicy w 1756 r. właściciel huty szkła w Bedřichovie, Jan Josef Kittel założył na Novéj louce hutę szkła. Grunt pod nią pozostał w majątku hrabiostwa, którzy zastrzegli sobie prawo do likwidacji zakładu. Kittel pochodził ze starej szklarskiej rodziny. Jego ojciec, Jan Kittel z Polevska w 1732 r. zakupił szklaną hutę we Falknovie, którą około 1530 r. założył Pavel Schürer.

Zakład na Novéj louce przez kilka lat prosperował dobrze. Jednak w latach sześćdziesiątych XVIII stulecia przyszły zmiany. Zmuszony słabymi dochodami, Jan Josef Kittel wydzierżawił hutę Leopoldowi Janowi Riedelowi. Kierował nią jego ojciec — Jan Karel Riedel. W 1769 r., wraz z hutą bedřichovską, kupił hutę za 6500 florenów dla swego brata Františka Antonína Riedela. Ten zaś dotychczas prowadził sklárně w pobliskim Karlovie, leżącą na lewym brzegu Blatenského potoku.
F.A. Riedel, żonaty z córką Jana Josefa Kittela Marią Anną, przesiedlił się na Nową Łąkę, zaś Jan Karel Riedel przeniósł się do Karlova. Dotychczasowy dzierżawca huty, Leopold Jan Riedel zamieszkał w Antonínovie (leżącym nad Kamienicą kilka kilometrów dalej).
Kiedy 26 listopada 1780 zmarł František A. Riedel, huta na Nowej Łące wróciła za 1500 florenów do Leopolda Jana. W 1785 r. oddał ją swemu najstarszemu synowi — Antonínu Riedelovi (urodzony w 1762 w Antonínovie, tamże zmarł 7 lutego 1821 i został pochowany Kristianovie).

Dzięki programom dofinansowanym przez Fundację Ochrony Przyrody im. Ivana Dejmala, retencyjna i przyrodnicza wartość torfowiska na Nowej Łące stale rośnie (fot. A. Lipin)

Antonín Riedl miał dwóch synów: Františka (1786-1844, mistrz szklarski w Antonínovie i Vilémovej výšinie) oraz Josefa (1788-3 list. 1845 r., kupiec w Hejnicach) oraz cztery córki: Marię Annę (ur. 1790 wydana za Jana Antonína Hübnera, kupca w Mšenie k. Jablonca), Teresę (ur. 1793, wydaną za mistrza leśnego Kliera ze Smržovky), Janinę (ur. 1715 wydaną za Antoniego Priebscha, kupca z Rýnovic) oraz Barbarę (ur. 1798, wydaną za administratora huty Kittela w Vilémovej výšinie).
Starszy syn, František Riedel, wybudował w latach 1828-29 hutę w Vilémovej výšinie. Tam też jego bratanek Josef Riedel zbudował kolejną hutę. Zmarły w 1845 r. mistrz szklarski był ojcem fabrykanta Josefa Riedela z Polubnego (zm. 1894), znanego jako król szkła, jednego z pierwszych wielkich przemysłowców w Austro-Węgrzech.

W hucie na Novej louce, która nazywana była także starą hutą dla odróżnienia od huty w pobliskim Kristiánovie, wyrabiano szkło dmuchane i szkło prętowe, szklane perły oraz ozdoby na lustra. Na trzy lata przed śmiercią, w 1817 r. Antonín Riedel wstrzymał wytop szkła na Nowej Łące, ponieważ udało mu się na dogodnych warunkach wydzierżawić hutę Zenknerova w Antonínovie, a nie mógł prowadzić dwóch zakładów jednocześnie.

Blatná

Neuwiese - Blattneisaege (Blatný rybnik) na starej pocztówce (arch. autora)

Niedaleko Novéj louki, ok. 800 m na południowy zachód, znajduje się kolejna samotnia — Blatná (Błotna). W tym miejscu Blatny potok, wlewa swe wody do niewielkiego stawu zwanego Blatný rybnik. Zbiornik zbudowano w 1780 r., aby piętrzoną wodą napędzał książęcą piłę tartaczną. Pracowała tylko do roku 1870, choć budynku nie zlikwidowano. W latach 30. XX w., przed planowaną wizytą prezydenta Beneša zainstalowano na Blatnym Stawie prądnicę dostarczającą energię do Šámalovej chaty na Novej louce.

Błotny Staw dziś już nie pełni swej roli w napędzaniu piły; jest za to ostoją zwierząt i wdzięcznym obiektem do fotografii (fot. A. Lipin)

Dygnitarze na polowaniu

W 1839 r. budynek huty, wraz z robotniczym domem nr 47, rozebrano. Mieszkalny dom mistrza hutniczego (pański dom) ocalał i sprzedany przez Františka Riedela w 1844 r. za 4000 dukatów, przeszedł do majątku Clam-Gallasów, którzy go zamienili na pałacyk myśliwski. W późniejszych latach przeprowadzano w nim liczne przebudowy. Pałacyk i domek rewirowego do dziś zachowały oryginalne numery domów z Bedřichova - 48 i 50. Od czasu urządzenia pałacyku myśliwskiego działa tu stacja meteorologiczna, jako filia libereckiej.
Dzięki temu w dniu 29 lipca 1897 na Novej louce zanotowano opad deszczu rzędu 345,1 mm w ciągu 24 godzin, co do dziś stanowi europejski rekord dobowej sumy opadów.

Přemysl Šámal z ofiarą polowania, 26 września 1937 r. na Novej louce (arch. autora)

Pałacyk trafił w 1929 r. do majątku lasów państwowych i na wiele lat stał się siedzibą zarządu bedřichovskiego leśnictwa. Budynek został zrekonstruowany, a większość jego pomieszczeń wyłożono modrzewiem. Służył także jako rządowy ośrodek rekreacyjny. W tamtych czasach korzystał z niego wspomniany już, ówczesny sekretarz prezydencki, Přemysl Šámal. Wystrój apartamentu i łazienki było identyczne z apartamentem ministra Jana Masaryka w Pałacu Czernińskim (barokowy pałac na Hradczanach w Pradze, przy Placu Loretańskim, będący siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Czechosłowackiej).

Po 1989 roku obiekt kolejny raz wyremontowano i dziś służy jako pensjonat górski oraz restauracja ze znamienitą kuchnią i przyjemną, typowo górską atmosferą. Nová louka jest doskonałym punktem wypadowym na narciarskie, rowerowe i piesze wycieczki w dalsze zakątki Jizerských hor / Gór Izerskich.

Nová Louka na mapie