Jodła pospolita (Abies alba) - piękne i dostojne drzewo, przed wiekami wraz z bukiem porastała obficie Góry Izerskie. Splot naturalnych i antropogenicznych przyczyn doprowadził do eliminacji tego lasotwórczego gatunku w Sudetach

Restytucja sudeckiego ekotypu jodły

Jodła pospolita (Abies alba) - piękne i dostojne drzewo, przed wiekami wraz z bukiem porastała obficie Góry Izerskie. Splot naturalnych i antropogenicznych przyczyn doprowadził do eliminacji tego lasotwórczego gatunku w Sudetach

Zanieczyszczenie powietrza, zakwaszenie i przesuszenie gleb, stosowanie zrębów zupełnych, zanik grzybów mikoryzowych oraz niszczenie nalotów i podrostów przez zwierzynę doprowadziło do niemal całkowitego zaniku jodły w izerskich lasach. Jej miejsce w drzewostanach od XVIII wieku stopniowo zajmował świerk, wprowadzany sztucznie ze względów gospodarczych wraz z innymi gatunkami szybciej rosnącymi, bardziej opłacalnymi i łatwiejszymi w uprawie.

Młoda jodła na stoku (fot. Zbigniew Kamiński)

Celem podjęcia programu "Restytucja sudeckiego ekotypu jodły" jest ochrona istniejących jeszcze na obszarze Sudetów egzemplarzy jodły pospolitej genotypu lokalnego (tzw. odmiany łużyckiej) oraz stopniowe przywrócenie właściwej jej roli lasotwórczej na tym terenie. Przyjmując zasadę, że udział jodły w Sudetach jako gatunku współpanującego wynosić powinien 30-50% i jako domieszki 10-20%, to przeciętny udział jodły powinien wynosić około 18%. Osiągnięcie takiego wskaźnika wymaga wprowadzenia jodły na powierzchni zredukowanej (tylko pod jodłą) 35 tysięcy hektarów. Wymaga to wysadzenia ponad 300 milionów sadzonek i zbioru około 99 ton nasion. Obecnie udział jodły w lasach sudeckich wynosi 1,1% (dla porównania w roku 2000 wyniósł on 0,36%). Dorosłe drzewa rosną pojedynczo, w rozproszeniu, co uniemożliwia zapylanie krzyżowe i obradzanie pełnowartościowych nasion. Odnowienia sztuczne są konieczne - rezygnacja z nich doprowadziłaby do zubożenia zasobów genetycznych tego gatunku i w końcowym etapie - jego zaniku.

Pierwszoplanowym celem restytucji jodły w Górach Izerskich jest zachowanie każdego istniejącego genotypu, a drugoplanowym - wykorzystanie go w pracach nad restytucją gatunku. Zadanie to najlepiej spełniają zachowawcze plantacje nasienne. Szacowany czas oczekiwania na towarowe obradzanie plantacji określa się na okres 23-25 lat od czasu jej założenia.

Przy istniejącym potencjale produkcyjnym, zakładając że docelowo w lasach sudeckich udział jodły wynosić powinien 18%, czas restytucji jodły wynosiłby ponad 500 lat. Odtworzenie bazy nasiennej lokalnych populacji jodły przez zgromadzenie poszczególnych genotypów zachowawczych w plantacjach nasiennych, przy corocznym zbiorze nasion w ilości 792kg, pozwoli skrócić program restytucji do 100 lat.

W latach 1998-2006 Nadleśnictwo Świeradów przebudowało drzewostany poklęskowe do 40 roku życia (modrzewiowe, brzozowe i jarzębinowe) wysadzając 325 tysięcy sztuk sadzonek jodły na powierzchni manipulacyjnej 294,5 ha, co daje 74,82 ha pod samą jodłą. Na tej powierzchni został przywrócony pierwotny skład gatunkowy, tzw. "mieszanka sudecka", składająca się z buka, świerka i jodły.

Przy zastosowaniu rębni złożonych wprowadzono 113,25 tysięcy sadzonek jodły na powierzchni manipulacyjnej 142,04 ha (28,41 ha pod jodłą). Przebudowywane powierzchnie w ramach programu restytucji jodły objęte są ochroną przed zwierzyną płową poprzez grodzenie siatką o długości 65,5 km ogrodzeń. Czas utrzymania, napraw i konserwacji ogrodzeń szacuje się na ponad 20 lat.

Jodła pospolita (Abies alba) - rośnie w drzewostanach górskich i podgórskich. Żyje 300-400 lat, a zdarzały się przypadki szacowania wieku niektórych jodeł do 600 lat (rzekomo taki wiek osiągnęła tzw. Stara Jodła). W Sudetach tworzy wraz z bukiem naturalne lasy i bory świerkowo-jodłowe. Jodła kwitnie od połowy kwietnia do końca maja. Obfity urodzaj występuje co 3-4 lata, w górach co 6-8 lat. Szyszki długości 10-17 cm i grubości 3-5 cm dojrzewają w drugiej połowie września. Po dojrzeniu rozpadają się, a na gałązkach jodły pozostają tylko sterczące pionowe osie szyszki, tzw. trzpienie. Rozpad szyszek jodłowych związany jest z utratą wody. Świeże, jeszcze zielone, zawierają około 50% wody, podczas gdy rozsypujące tylko 20 %. Jeżeli w okresie formowania się pączków kwiatowych (maj, czerwiec) pogoda będzie ciepła i sucha, to można oczekiwać dobrego urodzaju nasion następnego roku. Jodła najlepiej odnawia się w sposób naturalny, pod osłoną drzewostanu. Siewki są wrażliwe na brak wilgoci i przymrozki. Korona jodły w młodości jest stożkowata, później walcowata, a w starszym wieku gałęzie przyszczytowe tworzą tak zwane bocianie gniazdo. Jest to bardzo wyraźna cecha po której można z daleka odróżnić jodłę od świerka (świerk zachowuje przez cały czas wzrostu koronę stożkowatą). Aparat asymilacyjny zdrowej jodły może utrzymywać się przez okres 8-11 lat.

Ciekawostki:

• z jednego hektara drzewostanu jodłowego można zebrać od 500 do 2000 kg szyszek
• ze 100 kg szyszek uzyskuje się 10-15 kg nasion
• 1 hektolitr (100 litrów) szyszek waży około 50 kg
• masa 1000 nasion wynosi około 50 gram
• zdrowotność nasion dochodzi do 80 %, jednak przeciętnie około 45 %
• w latach dobrego urodzaju odsetek kiełkujących nasion jest znacznie większy